6331 sayılı kanunun 6. Maddesi gereğince;
(1) Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasınayönelik çalışmalarıda kapsayacak, işsağlığıve güvenliği hizmetlerinin sunulmasıiçin işveren;
a) Çalışanlarıarasından işgüvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmamasıhâlinde, bu hizmetin tamamınıveya bir kısmınıortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir. Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olmasıhâlinde, tehlike sınıfıve çalışan sayısıdikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir.
Bilindiği üzere 50 ve üzeri çalışan istihdam eden işyerleri çalışan işçi sayısına göre kısmi süreli veya tam süreli olarak iş sağlığı ve güvenliği uzmanı ile işyeri hekimi bulundurma zorunluluğu mevcuttur. Bu zorunluluktan doğan iş güvenliği uzmanı ve hekiminin işyerlerinde hangi çerçevede çalıştırılacağı yukarıda yazılı 6331 sayılı kanunun 6. Maddesi a) bendinde açıklanmıuştır.
Çalışanlarıarasından işgüvenliği uzmanı, işyeri hekimi denilmesi bireysel olarak çalışan iş sağlığı ve güvenliği uzmanı ile işyeri hekimlerinin işyerlerinde sigortalı olarak hizmet vermesi gerektiğini belirtmektedir.Bilindiği üzere bakanlığın iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri yönetmeliğinde yayınladığı yönetmelik eklerinde (EK 4a-EK 4b) iş güvenlik uzmanı sözleşmesinde
İş Güvenliği Uzmanlığı Yaptığı Diğer İşyerlerinin Unvanı,Adresi,Faaliyet alanı,Tehlike sınıfı,Çalışan sayısı,SGK Sicil No,Çalışma Süresi (Saat/Ay) belirtilmektedir.Buna göre iş sağlığı ve güvenliği uzmanlığı hizmeti verecek olan kişiler işyerlerinde sigortalı çalışan olarak gözükecekleri için fatura,serbest meslek makbuzu kesmesi mevzubahis değildir.
Madde 6.a’nın devamında;
Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmamasıhâlinde, bu hizmetin tamamınıveya bir kısmınıortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir denmektedir. Çalışanları arasından, yani sigorta bedeli işveren tarafından ödenmek kaydıyla iş sağlığı ve güvenliği uzmanı bulunmayan veya
bulundurmak istemeyen işyerleri bu hizmeti (çalışan sayısına ve tehlike sınıfına göre) tamamını veya bir kısmını Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının yetkilendirdiği Ortak Sağlık Güvenlik birimlerinden almak zorundalığından bahsetmektedir. Ayrıca cümlede geçen,
tamamını veya bir kısmını ifadesi işverenin isterse iş güvenlik uzmanını kendi bünyesinde çalışan olarak bulundurup,işyeri hekimini OSGB’den temin edebileceği anlamınada gelmektedir.( Bunun tam terside olabilir). Yasadan da anlaşıldığı gibi iş sağlığı ve güvenliği uzmanlığını
şahıs firması açarak bireysel olarak yapmak isteyen uzmanlar kendilerini bağkurlu gösterip uzmanlık hizmeti verecekleri işyerlerine fatura, serbest meslek makbuzu vb. kesemeyeceklerdir. Bireysel olarak firma açtığınızda ve faturalandırma yapmak istediğinizde mutlaka çalışma ve sosyal güvenlik bakanlığının belgelendirmesiyle Ortak sağlık güvenlik birimi açmaları gerekmektedir. (Uzmanların OSGB olmaksızın şahıs firması açma istekleri ,işverenlerin uzmanları kısmi süreli çalışanı yani sigortalısı göstermek istemediğinden “fatura keserseniz benim işime gelir” demesinden kaynaklanmaktadır.)
Yine madde 6.a’nın devamında ; Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olmasıhâlinde, tehlike sınıfıve çalışan sayısıdikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir denilmektedir. Çalışanları arasında sigortalı iş sağlığı ve güvenliği uzmanı bulundurmak istemeyen ve bu hizmetide OSGB’den almak istemeyen işveren gerekli belgeye sahip olmasıhâlinde yani Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının yetkilendirdiği İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı belgesine sahipse çalışan sayısı ve tehlike sınıfına göre İş Sağlığı ve Güvenliği işini kendiside üstlenebilir.( İş Sağlığı ve Güvenliği belgesi olmayan işveren bu hizmeti ya çalışanları arasında bulunduracağı sigortalı veya OSGB’den temin etmek zorundadır.)
Sonuç olarak 6331 sayılı Kanunun 6.maddesi a) bendi gereğince 50 ve üzeri çalışan istihdam eden işyerlerinin İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı bulundurma zorunluluğu olduğundan Uzmanlık Hizmetini ,ya çalışanları arasında sigortalı olarak bulundurabilecek ya da OSGB’den bir iş sağlığı güvenliği uzmanı temin edecektir. Bireysel olarak çalışacak İş Sağlığı Güvenliği Uzmanı arkadaşlar firmalara hizmet vereceklerse sigortalarını yaptırmalı ve İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmet Yönetmeliğindeki yönetmelik eklerinde belirtildiği (EK 4b) sözleşmeyi yapmalıdırlar.Bu sözleşmeler bilindiği üzere artık Çalışma ve Sosyal Güvenlik bakanlığının sitesinde http://www.isgkatip.com/ sitesinden yapılmaktadır. İş güvenliği uzmanları sigortalı olarak gözüktükleri için ayrıca bir fatura kesme işlemleri mevzubahis olmayacaktır. Ancak yukarıda da belirtildiği gibi uzmanların şahıs firması kurup bağkurlarını ödemeleriyle bu hizmet gerçekleşememektedir. Bunun için ancak Çalışma ve sosyal güvenlik bakanlığından yetkili, belgeli bir kuruluş yani OSGB olmanız gerekmektedir. OSGB kurulmasıyla ilgili çeşitli gereklilikler İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmet Yönetmeliği ve İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmet Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikte belirtilmiştir.
Yukarıda açıklanan 6.madde 50 ve üzeri çalışan istihdam eden ve dolayısıyla iş sağlığı güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi bulundurma zorunluluğu olan işyerleri için geçerli olan maddedir. Kişiler arasındaki asıl problem 30 haziran 2013 tarihine kadar 50 altı çalışanı ve iş sağlığı ve güvenliği uzmanı ile işyeri hekimi bulundurma zorunluluğu bulunmayan işyerleri içindir.Tehlikeli işyerlerinde 30 haziran 2013 , Az Tehlikeli işyerlerinde 30 haziran 2014 tarihine kadar 50 kişinin altında işçi istihdam eden işyerlerinin risk analizi,iş sağlığı ve güvenliği eğitimi ve acil durum eylem planlarını yaptırma zorunluluğu mevcuttur. Kişilerin kafalarını karıştıran , bu gibi yerlerde yapılacak risk analizi, iş sağlığı güvenliği eğitimi ve acil durum eylem planlarının da 6331 sayılı kanunun 6.a) maddesi gereğinde olduğu gibi işyerlerinde çalışan sigortalı olarak mı hizmet vermeli veya bu hizmet sadece OSGB’ler tarafından mı sağlanacağı sorusudur.
6331 sayılı kanunun 10.maddesi gereğince;
İşveren, işsağlığıve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür.
Yine İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği 5. Maddesi gereğince ;
(1)İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme amacıile işsağlığıve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
Bu maddelere dayanarak kafalarda oluşan soru işaretleri işveren iş sağlığı ve güvenliği uzmanlığı belgesi olmadan işyerinin risk analizini kendisi yapabilir mi? Veya yaptıracaksa kime yaptırabileceği konusunudur. 50 ve üzeri çalışan istihdam eden yerlerde işveren 6331 sayılı kanunun 6.a maddesinde söylendiği gibi belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olmasıhâlinde, tehlike sınıfıve çalışan sayısıdikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir deniliyor. (belirlenen nitelik mühendis,teknik eleman vb. ,gerekli belge ise iş sağlığı ve güvenliği uzmanlığı belgesi). Ancak İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği Geçici Madde 1’de ;
(1)6 ncımadde uyarınca oluşturulacak risk değerlendirmesi ekibinde, mezkûr maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde sayılanların bulundurulma zorunluluğu Kanunun 38 inci maddesinde belirtilen sürelere uygun olarak aranır.
Denilmektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği Risk değerlendirmesinin 6. Maddesi ve b) bendi ise ;
(1) Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur.
a) İşveren veya işveren vekili.
b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten işgüvenliği uzmanlarıile işyeri hekimleri.
c) İşyerindeki çalışan temsilcileri.
ç) İşyerindeki destek elemanları.
d) İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynaklarıile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar.
(2) İşveren, ihtiyaçduyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir.
(3) Risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren tarafından ekip içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da sağlanabilir.
(4) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarınıkarşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini kısıtlayamaz.
(5) Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişiler işveren tarafından sağlanan bilgi ve belgeleri korur ve gizli tutar.
Denilmektedir. Ayrıca İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği Geçici Madde 1’de belirtilen 6331 Sayılı Kanunun 38. Maddesi ise ;
Bu Kanunun;
a) 6, 7 ve 8 inci maddeleri;
1) Kamu kurumlarıile 50’den az çalışanıolan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımıtarihinden itibaren iki yıl sonra,
2) 50’den az çalışanıolan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımıtarihinden itibaren bir yıl sonra,
3) Diğer işyerleri için yayımıtarihinden itibaren altıay sonra,
b) 9, 31, 33, 34, 35, 36 ve 38 inci maddeleri ile geçici 4, geçici 5, geçici 6, geçici 7 ve geçici 8 inci maddeleri yayımıtarihinde,
c) Diğer maddeleri yayımıtarihinden itibaren altıay sonra,
yürürlüğegirer.
Denilmektedir. 6331 sayılı kanunun 10. Maddesinde yapmak veya yaptırmakla ibareleri ile İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği 5. Maddede geçen yapar veya yaptırır ibareleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği Geçici madde1 ile 50 altı çalışan istihdam eden işyerlerinde işverenler iş güvenliği uzmanlığı belgesi olma zorunluluğu olmadan kendi risk analizlerini yapabileceğini ve bu risk değerlendirmesini yaparken İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği 6. Maddesi gereği işverenin oluşturması gereken risk ekibi içerisinde ( madde 6.b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri bulundurma zorunluluğu yoktur. 6331 sayılı kanunun 38.Maddesinde de belirtildiği gibi 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan iş yerleri 30 haziran 2014, 50’den az çalışanı olan çok tehlikeli ve tehlikeli yerler 30 haziran 2013 tarihine kadar işverenler risk değerlendirme analizlerini kurdukları risk değerlendirme ekibi içinde iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi bulunmaksızın yapabileceklerdir.
Sonuç olarak belirtilen maddeler gereği;
Firma sahibi işverenler risk değerlendirme konularında bilgi sahibi olmadıkları ve risk değerlendirme analizinin nasıl yapılacağını ekiplerin nasıl kurulacağını bilmediğinden herhangi bir kişi veya kuruluştan hizmet alabilir. Bu kişi ister iş sağlığı ve güvenliği danışmanlık firması kuran bireysel iş sağlığı ve güvenliği uzmanı olsun ister OSGB kurumu olsun değişmeyecektir. Yani bireysel iş güvenliği uzmanı olarak, uzman bulundurma zorunluluğu olmayan 50 altı çalışanı olan işyerlerine danışmanlık bedeli adı altında fatura, serbest meslek makbuzu vb kesilebilir.Fatura veya serbest meslek makbuzu kesilmeden ve işverenin isteği doğrultusunda sizden istediği risk değerlendirme analizi yapılmadan önce ,hangi danışmanlık hizmetini vereceğinizi işverenle aranızda yapacağınız danışmanlık sözleşmesiyle belirtilmelidir. Yaptığınız risk analizinin altına ister imzanızı atın ister atmayın yapması gereken kişi işveren ve ekibi olduğu için uzmanlar hazırlayıp önlerine koyabilir ve işverenle ekibi uygun gördükleri takdirde iş güvenliği uzmanı imzası olmaksızın bunu imzalayabileceği açık olarak geçici madde1’de söylenmiştir. İmza atılacaksada İş Sağlığı ve Güvenliği Danışmanı olarak atılabilir.
Görüldüğü üzere iş sağlığı ve güvenliği uzmanı bulundurma zorunluluğu olan 50 ve üzeri çalışan istihdam eden yerlerde uygulanması gereken sistem sigortalı iş sağlığı ve güvenliği uzmanı veya OSGB’den alınması gereken hizmet veya İş Sağlığı güvenliği uzmanlığı belgesi olan işverenin kendisinin üstlenmesiyle gerçekleşirken, 50 altı çalışan istihdam eden işyerlerinde işverenler belirtilen ekibi kurarak kendileri yapabilmektedir. Ancak yapamadığı ve bilgisi dışında veya vakti dışında olduğunda ister OSGB olsun ister bireysel iş güvenliği uzmanı olsun ( fatura veya serbest meslek makbuzu) danışmanlık anlamında işverene yardımda bulunabilecektir.
Saygılarımla
Aytuğ ÇİÇEK
İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı