- Katılım
- 28 Ara 2011
- Mesajlar
- 508
- Tepki puanı
- 1,476
- Medeni hal
- Belirtilmedi
- Meslek
- Uzman (B)
AKIM VE GERİLİM TRAFOLARI
AKIM TRAFOLARI
I. AKIM TRAFOLARININ İŞLEVİ VE ELEMANLARI
İşlevi :
Primer devre akımını dönüştürme oranı dahilinde küçülterek sekonder devre elemanlarına aktaran transformatördür. Aynı zamanda ölçü ve koruma cihazlarının yüksek gerilim sisteminden yalıtımını da sağlarlar.
Elemanları :
a) Primer sargı
b) Sekonder sargı
c) Manyetik nüve
d) İzolatör (yağlı tipte)
e) Gövde
Primer sargılar kalın kesitli iletkenden az sarımlı, sekonder sargılar ise primere
göre ince kesitli iletkenden ve çok sarımlı olarak imal edilirler.
Ayrıca, dağıtım sistemlerimizde son zamanlarda oldukça yaygın olarak kullanılmaya başlanan Metal Muhafazalı Modüler Hücrelerde ölçme ve koruma amaçlı özel bir yapıya sahip Toroidal Akım Algılayacıları da kullanılmaktadır.
II. AKIM TRAFOLARININ DEVREYE BAĞLANTI ŞEKLİ
Primer sargı şebekeye seri olarak bağlanır. Sekonder sargı uçlarına ise ölçü ve koruma cihazlarının akım bobinleri seri olarak bağlanır.
Akım trafosunun primer sargısının P1 ucu akımın girişi, P2 ucu çıkışıdır. Sekonder sargının S1 ucu akımın çıkışı, S2 ucu giriş olarak devreye bağlanır. Her iki sargının P1 ve S1 uçları, polarite uçları olarak isimlendirilir.
Sekonder sargının polarite olmayan S2 ucu güvenlik açısından mutlaka topraklanmalıdır.
III. AKIM TRAFOLARININ SEKONDER UÇLARININ BOŞTA KALMASI
Akım transformatörünün sekonder devreleri, primerden akım geçerken açık kalırsa, sekonder akımının meydana getirdiği zıt elektromotor kuvvet ortadan kalkar. Primerden geçen akıma bağlı olarak mağnetik akı önemli ölçüde artar.
Bunun neticesinde:
• Transformatörün nüvesi ısınır.
• Sargılar ısınır ve bunun sonucunda sargı izolasyonu bozulur.
• Sekonder uçlarda fazla gerilim indüklenir ve çalışan personelin hayatı tehlikeye girer.
• Yağlı tiplerde yağ ısınır.
• Bağlı bulunduğu faz geriliminde düşme görülür.
• Transformatör hasar görür.
IV. AKIM TRAFOSUNUN SEKONDER SARGISININ TOPRAKLANMASI
Akım trafosunda meydana gelen bir arıza nedeniyle primer devre gerilimi primer sargı ile sekonder sargı arasında bir hata akımı oluşturur. Bu akım topraklanan sekonder uçtan devresini tamamlar. Sekonder ucun topraklanmaması halinde söz konusu arızada primer devre gerilimi, sekondere bağlı olan ölçü ve koruma devrelerine uygulanmış olacaktır. Bu durum ise ölçü ve koruma cihazlarının izolasyonlarının bozularak hasarlanmasına ve çalışan personel için hayati tehlike oluşturmasına neden olur.
V. AKIM TRAFOSUNUN KULLANMA AMAÇLARI
Akım trafoları iki amaç için kullanılır:
1. Ölçme Amaçlı:
Direkt olarak ölçülmesi mümkün olmayan büyüklükteki akım değerlerini ölçülebilecek akım değerine düşürmek amacıyla kullanılırlar. Hata sınıfları 0,5 ve doyma katsayısı ise n10 olan akım trafoları seçilerek koruma amaçlı rölelerin akım bobinlerini çalıştırırlar.
VI. AKIM TRAFOLARI ETİKET DEĞERLERİ
FİRMA ADI : Akım trafosunu imal eden firmanın adı
MARKASI : Akım trafosunun imalatçı firma tarafından belirlenmiş
ismi
SERİ NO : İmalatçı firmanın imalat seri numarası
İMAL YILI : İmal edildiği tarih
KULLANMA
GERİLİMİ : Akım trafolarının çalışabileceği nominal işletme gerilimi
PRİMER AKIM (A) :Akım trafolarının bağlanabileceği nominal primer devre akımını ifade eder. (5-10-12,5-15-20-25-30-40-50-60-75-100) sayılarının 5 ve 10 katları akım değerinde imal edilirler.
SEKONDER AKIM(A) : Akım trafosunun imalinde esas olarak alınan ve trafonun nominal çalışma şartlarını belirten sekonder anma değeridir. 1 ve 5 A olarak imal edilirler.
GÜCÜ (VA) : Akım trafosunu anma gücü, sekonder devreye bağlanacak ölçü ve koruma cihazlarının gücü ile ilgilidir.Aşağıdaki listede çeşitli ölçü ve koruma aletlerine ait güçler belirtilmiştir.Akım trafolarının standart anma güçleri 2.5-5-10-15-30-60-100 VA dir.
ÖLÇÜ ALETLERİ GÜCÜ (VA)
Ampermetre 1 VA
Aşırı akım rölesi 2.5 VA
Sayaç akım bobini (mekanik) 0.8 VA
Sayaç akım bobini (digital) 0,5 VA
Dijital ampermetre 0.4 VA
2.5 mm2 çiftli bakır kablo 3.6 VA
4 mm2 çiftli bakır kablo 2.2 VA
HATA SINIFI : Akım trafolarının % 50-120 primer akımlarında ve %25-100 sekonder yüklerde yapabileceği en çok hatayı % de olarak ifade eder.
HATA SINIFI
%YÜK % ORAN HATASI
10 20 100 120
0,2 0,50 0,35 0,20 0,20
0,5 1,00 0,75 0,50 0,50
1 2,00 1,50 1,00 1,00
DOYMA KATSAYISI : Akım trafoları %120 yüklenmelerine karşın hataları kendi sınıfları içinde kabul edilir. Yani primerdeki akım değeri arttıkça sekonderdeki akım değeri de aynı oranda artar. Ancak, arıza sırasında trafonun primerinden büyük akımlar geçeceğinden, trafonun kullanış amacına göre sekonderden aynı orandaki akımın artışı belli bir değerden sonra istenmeyebilir. Çünkü ölçü aletleri normal işletme şartlarında çalıştıklarından %120 den daha fazla akımla yüklenmeleri hem söz konusu olmaz, hem de büyük akımlar ölçü aletlerinde hasara yol açabilir. Bu nedenle arıza hallerinde sekonderde oluşacak akımın, sekonder anma akımının 5 katından büyük olması istenmez. Anma akımın 5 katından önce manyetik çekirdeği doymaya giden bir akım trafosu bunu gerçekleştirir. Koruma devrelerinde kullanılan röleler için ise, arıza sırasında çalıştıklarından arızalı kısmın seçiciliğini sağlamak amacı ile sekonder anma akımının en az 10 katına kadar dönüştürme oranının bozulmaması istenir. Bu durum akım trafolarının etiketinde n10 şeklinde belirtilir.
TERMİK ANMA AKIMI (Ith): Bir akım trafosunun birim zaman içinde hasar görmeden dayanabileceği kısa devre akım değeridir. Bu değer, akım trafosunun imal edildiği standarda bağlı olarak nominal akımın 40 ile 100 katı arasında olabilir.
DİNAMİK ANMA AKIMI (Idyn) : Primer şebekedeki bir kısa devre anında ilk periyotta geçecek darbe akımının yol açacağı mekanik kuvvetler açısından akım trafosunun dayanabileceği termik anma akımının 2,5 katıdır.
FREKANS : Akım trafosunun imalinde esas olarak alınan frekans değeridir. Bu değer Türk standartlarında 50 Hz olarak belirtilmiştir.
VII. AKIM TRAFOSUNDA POLARİTE ve TAYİNİ
Akım trafolarında akımın primerden giriş ucu ile sekonderden çıkış uçları polarite uçları olarak adlandırılır. Bu uçların bulunma işlemine de polarite tayini denir.
Akım trafosunun giriş çıkış uçları bilinmeden, ölçü ve koruma cihazları bağlanamaz. Bu işlem polarite uçları bilinmeyen bir akım trafosunun uçlarını bulmak veya firmanın işaretlediği uçların doğruluk kontrolü için yapılır.
+ -
BUTON
P1 P2
S1 S2
+ -
Uçları işaretli bir akım trafosunun polarite uç tayini
• Pilin (+) ucu yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi P1 ucuna bağlanır.
• Pilin (-) ucu akım trafosunun P2 ucuna bağlanır.
• Mili ampermetrenin (+) işaretli ucu akım trafosunun S1 ucuna bağlanır.
• Mili ampermetrenin (-) ucu akım trafosunun S2 ucuna bağlanır.
• Butona basılır ve birkaç saniye süreyle kapalı tutup kapama esnasında ampermetre ibresinin sapma yönü gözlenir.
• Mili ampermetre ibresi sağ yöne sapmışsa, işaretlenmiş olan uçlar doğrudur.
• Mili ampermetre ibresi sol yöne sapmışsa, işaretlenen uçlar yanlış demektir. Bu durumda sekonderdeki S1 ve S2 işaretlerinin yerleri değiştirilmek suretiyle düzeltme yapılır.
Uçları belli olmayan bir akım trafosunun polarite uç tayini
• Primer uçlar rasgele işaretlenir.
• Pilin (+) ucu akım trafosunun P1 olarak işaretlediğimiz ucuna bağlanır.
• Pilin (-) ucu trafonun P2 ucuna bağlanır.
• Akım trafosunun sekonder uçları mili ampermetreye bağlanır.
• Butona basılır ve ibrenin sapması gözlenir.
• İbre sağ yöne saparsa, ölçü aletinin (+) ucuna bağlanan sekonder ucu S1 . (-) olan diğer ucuna bağlı sekonder ucu S2 olarak işaretlenir.
VIII. AKIM TRAFOSUNUNDA DÖNÜŞTÜRME ORANI VE TESTİ
Akım trafosu etiketinde yazılı olan primer devre akımının, sekonder devre akımına oranına, dönüştürme oranı denir.
DÖNÜŞTÜRME ORANI =
Bu değer bütün akım trafolarının etiketinde yazılıdır.
Örnek : Etiketinde 400/5 A yazan akım trafosunda 400 rakamı primer akımını, 5 rakamı da sekonder akımını ifade eder. Buna göre bu akım trafosunun dönüştürme oranı ,
= 80 olarak hesaplanır.
Dönüştürme oranı bilinmeyen veya doğruluğundan şüphe edilen bir akım transformatörünün dönüştürme oranını ölçme yolu ile tespit etme işlemine oran testi denir.
Akım Trafolarında Oran Testi Yapılması:
Akım trafolarında oran testi yapmak için primer akımının en az %10 ‘unu verebilecek bir akım kaynağı, primer ve sekonder devre akımlarını ölçebilecek iki ampermetre ve bağlantı kabloları gereklidir.
ÖRNEK : Aşağıdaki devre bağlantı şeması verilen akım trafosunun primerine akım tatbik edildiğinde, primerdeki A1 ampermetresi 40 A , sekonderdeki A2 ampermetresi 0,5 A gösterdiğinde dönüştürme oranının ,
olduğu görülür. Bu akım trafosu, sekonderi 5 A. olan bir akım trafosu ise, akım trafosunun primer akımı (80×5)= 400 A., akım oranı 400/5 A.dir. Bu akım trafosu, sekonderi 1 A olan bir akım trafosu ise, akım trafosunun primer akımı (80×1)= 80 A., akım oranı ise 80/1 A dir.
AKIM TRAFOSU DÖNÜŞTÜRME ORANI TEST ŞEMASI
IX. AKIM TRAFOSUNDA OLUŞABİLECEK ARIZALAR
• Primer sargı arızaları (kısa devre, kopuk ve izolasyon bozulması).
• Sekonder sargı arızaları (kısa devre, kopuk ve izolasyon bozulması).
• Primer ve sekonder sargı aralarında kaçak ve hata akımları.
• Primer ve sekonder sargı ile nüve arasındaki kaçak ve hata akımları.
• Primer ve sekonder terminal bağlantı hataları ve kötü temas dirençleri.
• Gövde ve kaidede bozulma, deformasyon, çatlak ve kırıklar.
GERİLİM TRAFOLARI
X. GERİLİM TRAFOSUNUN İŞLEVİ VE ELEMANLARI
Primer devre gerilimini dönüştürme oranı dahilinde küçülterek sekonder devre elemanlarına aktaran ve primerle sekonder gerilimler arasındaki faz farkı yaklaşık sıfır derece olan transformatörlerdir. Aynı zamanda ölçü ve koruma cihazlarının yüksek gerilim sisteminden yalıtımını da sağlar.
Elemanları :
• Primer
• Sekonder sargı
• Manyetik nüve
• İzolatör (yağlı tiplerde)
• Gövde
Primer sargılar ince kesitli iletkenlerden çok sarımlı, sekonder sargılar ise
primere göre daha kalın kesitli iletkenlerden az sarımlı olarak imal edilirler.
XI. GERİLİM TRAFOLARININ DEVREYE BAĞLANTI ŞEKLİ
Primer sargı şebekeye paralel olarak bağlanır. Sekonder sargı uçlarına ise ölçü ve koruma cihazlarının akım bobinleri yine paralel olarak bağlanır.
Gerilim trafosunun primer sargısının P1 ucu giriş, P2 ucu çıkıştır. Sekonder sargının S1 ucu giriş, S2 ucu çıkış olarak devreye bağlanır. Her iki sargının P1 ve S1 uçları polarite uçlar olarak isimlendirilir.
Sekonder sargının polarite olmayan şekildeki b ucu güvenlik açısından mutlaka topraklanmalıdır.
XII. GERİLİM TRAFOLARINDA SEKONDER SARGININ TORAKLAMA NEDENİ
Gerilim trafosunda meydana gelen bir arıza nedeniyle primer sargısı ile sekonder sargı arasında oluşan bir hata akımında primer devre gerilimi topraklanan sekonder uçtan devresini tamamlar. Topraklanmaması halinde söz konusu arızada primer devre gerilimi, sekondere bağlı olan ölçü ve koruma devrelerine uygulanmış olacaktır. Bu durum ise ölçü ve koruma cihazlarının izolasyonlarının bozularak hasarlanmasına ve çalışan personel için hayati tehlike oluşturmasına neden olur.
XIII. GERİLİM TRAFOSUNUN KULLANMA AMAÇLARI
Gerilim trafoları, dağıtım sistemlerinde ölçü ve koruma cihazlarının nominal çalışma gerilimi ihtiyaçlarını karşılar. KÖK (Kesici Ölçü Kabinleri) gibi içerisinde alçak gerilim besleme gerilimleri bulunmayan binaların aydınlatma, redresör, kesici açma ve kapama bobinleri vb. beslemeleri de faz – faz arası gerilim trafosu üzerinden sağlanır.
XIV. GERİLİM TRAFOSUNUN ETİKETİNDE BULUNAN DEĞERLER
FİRMA ADI : Gerilim Trafosunu imal eden firmanın adı
MARKASI : Gerilim Trafosunun İmalatçı firma tarafından belirlenmiş
İsmi
SERİ NO : İmalatçı firmanın imalat seri numarası
İMAL YILI : İmal edildiği tarih
DENEY GERİLİMİ :Trafolarının elektriki zorlanmalara karşı hasara uğramadan
dayanabileceği gerilim değerini belirtir
PRİMER GERİLİM (V) : Gerilim Trafolarının bağlanabileceği nominal primer devre gerilimini ifade eder. 3,3-6,3-10,5-15-30-34,5-36 KV değerlerinde imal edilirler.
SEKONDER
GERİLİMİ (V) : Gerilim trafosunun imalinde esas olarak alınan ve trafonun nominal çalışma şartlarını belirten sekonder anma değeridir. 100-110-220 V.
GÜCÜ (VA) :Gerilim trafosunun anma gücü, sekonder devreye bağlanacak ölçü ve koruma cihazlarının gücü ile ilgilidir. Gerilim trafoları değişik güçlerde imal edilmekte olup en çok kullanılan standart güçler 10-15-25-30-60-75-800 VA olarak sıralanabilir.
HATA SINIFI : Gerilim trafolarının % 80-120 primer gerilimi ve %25-
100 sekonder yüklerde yapabileceği en çok hatayı % de
olarak ifade eder.0,1-0,5-1-3
FREKANS : Gerilim trafosunun çalışabileceği işletme frekansını belirtir.
XV. GERİLİM TRAFOLARINDA POLARİTE VE TAYİNİ
Gerilim trafosunun primerde giriş ucu, sekonderde ise çıkış ucu polarite uçlar olarak adlandırılır; bu uçların bulunma işlemine de polarite tayini denir. Gerilim trafosunun giriş çıkış uçları bilinmeden ölçü ve koruma cihazları bağlanamaz. Bu işlem polarite uçları bilinmeyen bir gerilim trafosunun uçlarını bulmak veya firmanın işaretlediği uçların doğruluğunu tespit için yapılır.
Uçları İşaretli Bir Gerilim Trafosunun Polarite Uç Tayini:
• Pilin (+) ucu yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi P1 ucuna bağlanır.
• Pilin (-) ucu gerilim trafosunun P2 ucuna bağlanır.
• Miliampermetrenin (+) işaretli ucu gerilim trafosunun S1 ucuna bağlanır.
• Miliampermetrenin (-) ucu gerilim trafosunun S2 ucuna bağlanır.
• Butona basılır ve birkaç saniye süreyle kapalı tutup kapama esnasında ampermetre ibresinin sapma yönü gözlenir.
• Miliampermetre ibresi sağ yöne sapmışsa işaretlenmiş olan uçlar doğrudur.
• Miliampermetre ibresi sol yöne sapmışsa, işaretlenen uçlar yanlış demektir. Bu durumda sekonderdeki S1 ve S2 işaretlerinin yerleri değiştirilmek suretiyle düzeltme yapılır.
Uçları Belli Olmayan Bir Gerilim Trafosunun Polarite Uç Tayini:
• Primer uçlar rasgele işaretlenir.
• Pilin (+) ucu gerilim trafosunun P1 olarak işaretlediğimiz ucuna bağlanır.
• Pilin (-) ucu trafonun P2 ucuna bağlanır.
• Gerilim trafosunun sekonder uçları miliampermetreye bağlanır.
• Butona basılır ve ibrenin sapması gözlenir.
• İbre sağ yöne saparsa, ölçü aletinin (+) ucuna bağlanan sekonder ucu S1, (-) olan diğer ucuna bağlı sekonder ucu S2 olarak işaretlenir.
XVI. GERİLİM TRAFOSUNDA DÖNÜŞTÜRME ORANI VE ORAN TESTİ
Gerilim trafosu etiketinde yazılı olan primer geriliminin sekonder gerilimine oranına dönüştürme oranı denir.
DÖNÜŞTÜRME ORANI =
Örnek : Etiketinde 34500/100 V. yazan gerilim trafosunda 34500 rakamı primer gerilimini, 100 rakamı da sekonder gerilimini ifade eder. Buna göre bu gerilim trafosunun dönüştürme oranı:
= 345 olarak hesaplanır.
Dönüştürme oranı bilinmeyen veya doğruluğundan şüphe edilen bir gerilim transformatörünün dönüştürme oranını ölçme yolu ile tespit etme işlemine oran testi denir.
Gerilim Trafolarında Oran Testi Yapılması:
Gerilim trafolarında oran testi yapmak için bir gerilim kaynağı, primer ve sekonder devre gerilimlerini ölçebilecek iki adet voltmetre ve bağlantı kabloları gereklidir.
Örnek : Aşağıdaki devre bağlantı şeması verilen gerilim trafosunun primerine gerilim tatbik edildiğinde primerdeki V1 voltmetresi 220 V., Sekonderdeki V2 voltmetresinde 3,5 V. gösterdiğinde dönüştürme oranının ;
olduğu görülür
Bu gerilim trafosu, sekonderi 100V. olan bir gerilim trafosu ise, primer gerilimi (63×100)= 6300 v. Gerilim oranı 6300/100 v’dur.
R
Mp
220 V.
P1 P2
XVII. GERİLİM TRAFOSUNDA OLUŞABİLECEK ARIZALAR
• Primer sargı arızaları: Kısa devre, kopuk ve izolasyon bozulması.
• Sekonder sargı arızaları: Kısa devre, kopuk ve izolasyon bozulması.
• Primer ve sekonder sargı aralarında kaçak ve hata akımları.
• Primer ve sekonder sargı ile nüve arasındaki kaçak ve hata akımları.
• Primer ve sekonder terminal bağlantı hataları ve kötü temas dirençleri.
• Gövde ve kaidede bozulma, deformasyon, çatlak ve kırıklar.
AKIM TRAFOLARI
I. AKIM TRAFOLARININ İŞLEVİ VE ELEMANLARI
İşlevi :
Primer devre akımını dönüştürme oranı dahilinde küçülterek sekonder devre elemanlarına aktaran transformatördür. Aynı zamanda ölçü ve koruma cihazlarının yüksek gerilim sisteminden yalıtımını da sağlarlar.
Elemanları :
a) Primer sargı
b) Sekonder sargı
c) Manyetik nüve
d) İzolatör (yağlı tipte)
e) Gövde
Primer sargılar kalın kesitli iletkenden az sarımlı, sekonder sargılar ise primere
göre ince kesitli iletkenden ve çok sarımlı olarak imal edilirler.
Ayrıca, dağıtım sistemlerimizde son zamanlarda oldukça yaygın olarak kullanılmaya başlanan Metal Muhafazalı Modüler Hücrelerde ölçme ve koruma amaçlı özel bir yapıya sahip Toroidal Akım Algılayacıları da kullanılmaktadır.
II. AKIM TRAFOLARININ DEVREYE BAĞLANTI ŞEKLİ
Primer sargı şebekeye seri olarak bağlanır. Sekonder sargı uçlarına ise ölçü ve koruma cihazlarının akım bobinleri seri olarak bağlanır.
Akım trafosunun primer sargısının P1 ucu akımın girişi, P2 ucu çıkışıdır. Sekonder sargının S1 ucu akımın çıkışı, S2 ucu giriş olarak devreye bağlanır. Her iki sargının P1 ve S1 uçları, polarite uçları olarak isimlendirilir.
Sekonder sargının polarite olmayan S2 ucu güvenlik açısından mutlaka topraklanmalıdır.
III. AKIM TRAFOLARININ SEKONDER UÇLARININ BOŞTA KALMASI
Akım transformatörünün sekonder devreleri, primerden akım geçerken açık kalırsa, sekonder akımının meydana getirdiği zıt elektromotor kuvvet ortadan kalkar. Primerden geçen akıma bağlı olarak mağnetik akı önemli ölçüde artar.
Bunun neticesinde:
• Transformatörün nüvesi ısınır.
• Sargılar ısınır ve bunun sonucunda sargı izolasyonu bozulur.
• Sekonder uçlarda fazla gerilim indüklenir ve çalışan personelin hayatı tehlikeye girer.
• Yağlı tiplerde yağ ısınır.
• Bağlı bulunduğu faz geriliminde düşme görülür.
• Transformatör hasar görür.
IV. AKIM TRAFOSUNUN SEKONDER SARGISININ TOPRAKLANMASI
Akım trafosunda meydana gelen bir arıza nedeniyle primer devre gerilimi primer sargı ile sekonder sargı arasında bir hata akımı oluşturur. Bu akım topraklanan sekonder uçtan devresini tamamlar. Sekonder ucun topraklanmaması halinde söz konusu arızada primer devre gerilimi, sekondere bağlı olan ölçü ve koruma devrelerine uygulanmış olacaktır. Bu durum ise ölçü ve koruma cihazlarının izolasyonlarının bozularak hasarlanmasına ve çalışan personel için hayati tehlike oluşturmasına neden olur.
V. AKIM TRAFOSUNUN KULLANMA AMAÇLARI
Akım trafoları iki amaç için kullanılır:
1. Ölçme Amaçlı:
Direkt olarak ölçülmesi mümkün olmayan büyüklükteki akım değerlerini ölçülebilecek akım değerine düşürmek amacıyla kullanılırlar. Hata sınıfları 0,5 ve doyma katsayısı ise n10 olan akım trafoları seçilerek koruma amaçlı rölelerin akım bobinlerini çalıştırırlar.
VI. AKIM TRAFOLARI ETİKET DEĞERLERİ
FİRMA ADI : Akım trafosunu imal eden firmanın adı
MARKASI : Akım trafosunun imalatçı firma tarafından belirlenmiş
ismi
SERİ NO : İmalatçı firmanın imalat seri numarası
İMAL YILI : İmal edildiği tarih
KULLANMA
GERİLİMİ : Akım trafolarının çalışabileceği nominal işletme gerilimi
PRİMER AKIM (A) :Akım trafolarının bağlanabileceği nominal primer devre akımını ifade eder. (5-10-12,5-15-20-25-30-40-50-60-75-100) sayılarının 5 ve 10 katları akım değerinde imal edilirler.
SEKONDER AKIM(A) : Akım trafosunun imalinde esas olarak alınan ve trafonun nominal çalışma şartlarını belirten sekonder anma değeridir. 1 ve 5 A olarak imal edilirler.
GÜCÜ (VA) : Akım trafosunu anma gücü, sekonder devreye bağlanacak ölçü ve koruma cihazlarının gücü ile ilgilidir.Aşağıdaki listede çeşitli ölçü ve koruma aletlerine ait güçler belirtilmiştir.Akım trafolarının standart anma güçleri 2.5-5-10-15-30-60-100 VA dir.
ÖLÇÜ ALETLERİ GÜCÜ (VA)
Ampermetre 1 VA
Aşırı akım rölesi 2.5 VA
Sayaç akım bobini (mekanik) 0.8 VA
Sayaç akım bobini (digital) 0,5 VA
Dijital ampermetre 0.4 VA
2.5 mm2 çiftli bakır kablo 3.6 VA
4 mm2 çiftli bakır kablo 2.2 VA
HATA SINIFI : Akım trafolarının % 50-120 primer akımlarında ve %25-100 sekonder yüklerde yapabileceği en çok hatayı % de olarak ifade eder.
HATA SINIFI
%YÜK % ORAN HATASI
10 20 100 120
0,2 0,50 0,35 0,20 0,20
0,5 1,00 0,75 0,50 0,50
1 2,00 1,50 1,00 1,00
DOYMA KATSAYISI : Akım trafoları %120 yüklenmelerine karşın hataları kendi sınıfları içinde kabul edilir. Yani primerdeki akım değeri arttıkça sekonderdeki akım değeri de aynı oranda artar. Ancak, arıza sırasında trafonun primerinden büyük akımlar geçeceğinden, trafonun kullanış amacına göre sekonderden aynı orandaki akımın artışı belli bir değerden sonra istenmeyebilir. Çünkü ölçü aletleri normal işletme şartlarında çalıştıklarından %120 den daha fazla akımla yüklenmeleri hem söz konusu olmaz, hem de büyük akımlar ölçü aletlerinde hasara yol açabilir. Bu nedenle arıza hallerinde sekonderde oluşacak akımın, sekonder anma akımının 5 katından büyük olması istenmez. Anma akımın 5 katından önce manyetik çekirdeği doymaya giden bir akım trafosu bunu gerçekleştirir. Koruma devrelerinde kullanılan röleler için ise, arıza sırasında çalıştıklarından arızalı kısmın seçiciliğini sağlamak amacı ile sekonder anma akımının en az 10 katına kadar dönüştürme oranının bozulmaması istenir. Bu durum akım trafolarının etiketinde n10 şeklinde belirtilir.
TERMİK ANMA AKIMI (Ith): Bir akım trafosunun birim zaman içinde hasar görmeden dayanabileceği kısa devre akım değeridir. Bu değer, akım trafosunun imal edildiği standarda bağlı olarak nominal akımın 40 ile 100 katı arasında olabilir.
DİNAMİK ANMA AKIMI (Idyn) : Primer şebekedeki bir kısa devre anında ilk periyotta geçecek darbe akımının yol açacağı mekanik kuvvetler açısından akım trafosunun dayanabileceği termik anma akımının 2,5 katıdır.
FREKANS : Akım trafosunun imalinde esas olarak alınan frekans değeridir. Bu değer Türk standartlarında 50 Hz olarak belirtilmiştir.
VII. AKIM TRAFOSUNDA POLARİTE ve TAYİNİ
Akım trafolarında akımın primerden giriş ucu ile sekonderden çıkış uçları polarite uçları olarak adlandırılır. Bu uçların bulunma işlemine de polarite tayini denir.
Akım trafosunun giriş çıkış uçları bilinmeden, ölçü ve koruma cihazları bağlanamaz. Bu işlem polarite uçları bilinmeyen bir akım trafosunun uçlarını bulmak veya firmanın işaretlediği uçların doğruluk kontrolü için yapılır.
+ -
BUTON
P1 P2
S1 S2
+ -
Uçları işaretli bir akım trafosunun polarite uç tayini
• Pilin (+) ucu yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi P1 ucuna bağlanır.
• Pilin (-) ucu akım trafosunun P2 ucuna bağlanır.
• Mili ampermetrenin (+) işaretli ucu akım trafosunun S1 ucuna bağlanır.
• Mili ampermetrenin (-) ucu akım trafosunun S2 ucuna bağlanır.
• Butona basılır ve birkaç saniye süreyle kapalı tutup kapama esnasında ampermetre ibresinin sapma yönü gözlenir.
• Mili ampermetre ibresi sağ yöne sapmışsa, işaretlenmiş olan uçlar doğrudur.
• Mili ampermetre ibresi sol yöne sapmışsa, işaretlenen uçlar yanlış demektir. Bu durumda sekonderdeki S1 ve S2 işaretlerinin yerleri değiştirilmek suretiyle düzeltme yapılır.
Uçları belli olmayan bir akım trafosunun polarite uç tayini
• Primer uçlar rasgele işaretlenir.
• Pilin (+) ucu akım trafosunun P1 olarak işaretlediğimiz ucuna bağlanır.
• Pilin (-) ucu trafonun P2 ucuna bağlanır.
• Akım trafosunun sekonder uçları mili ampermetreye bağlanır.
• Butona basılır ve ibrenin sapması gözlenir.
• İbre sağ yöne saparsa, ölçü aletinin (+) ucuna bağlanan sekonder ucu S1 . (-) olan diğer ucuna bağlı sekonder ucu S2 olarak işaretlenir.
VIII. AKIM TRAFOSUNUNDA DÖNÜŞTÜRME ORANI VE TESTİ
Akım trafosu etiketinde yazılı olan primer devre akımının, sekonder devre akımına oranına, dönüştürme oranı denir.
DÖNÜŞTÜRME ORANI =
Bu değer bütün akım trafolarının etiketinde yazılıdır.
Örnek : Etiketinde 400/5 A yazan akım trafosunda 400 rakamı primer akımını, 5 rakamı da sekonder akımını ifade eder. Buna göre bu akım trafosunun dönüştürme oranı ,
= 80 olarak hesaplanır.
Dönüştürme oranı bilinmeyen veya doğruluğundan şüphe edilen bir akım transformatörünün dönüştürme oranını ölçme yolu ile tespit etme işlemine oran testi denir.
Akım Trafolarında Oran Testi Yapılması:
Akım trafolarında oran testi yapmak için primer akımının en az %10 ‘unu verebilecek bir akım kaynağı, primer ve sekonder devre akımlarını ölçebilecek iki ampermetre ve bağlantı kabloları gereklidir.
ÖRNEK : Aşağıdaki devre bağlantı şeması verilen akım trafosunun primerine akım tatbik edildiğinde, primerdeki A1 ampermetresi 40 A , sekonderdeki A2 ampermetresi 0,5 A gösterdiğinde dönüştürme oranının ,
olduğu görülür. Bu akım trafosu, sekonderi 5 A. olan bir akım trafosu ise, akım trafosunun primer akımı (80×5)= 400 A., akım oranı 400/5 A.dir. Bu akım trafosu, sekonderi 1 A olan bir akım trafosu ise, akım trafosunun primer akımı (80×1)= 80 A., akım oranı ise 80/1 A dir.
AKIM TRAFOSU DÖNÜŞTÜRME ORANI TEST ŞEMASI
IX. AKIM TRAFOSUNDA OLUŞABİLECEK ARIZALAR
• Primer sargı arızaları (kısa devre, kopuk ve izolasyon bozulması).
• Sekonder sargı arızaları (kısa devre, kopuk ve izolasyon bozulması).
• Primer ve sekonder sargı aralarında kaçak ve hata akımları.
• Primer ve sekonder sargı ile nüve arasındaki kaçak ve hata akımları.
• Primer ve sekonder terminal bağlantı hataları ve kötü temas dirençleri.
• Gövde ve kaidede bozulma, deformasyon, çatlak ve kırıklar.
GERİLİM TRAFOLARI
X. GERİLİM TRAFOSUNUN İŞLEVİ VE ELEMANLARI
Primer devre gerilimini dönüştürme oranı dahilinde küçülterek sekonder devre elemanlarına aktaran ve primerle sekonder gerilimler arasındaki faz farkı yaklaşık sıfır derece olan transformatörlerdir. Aynı zamanda ölçü ve koruma cihazlarının yüksek gerilim sisteminden yalıtımını da sağlar.
Elemanları :
• Primer
• Sekonder sargı
• Manyetik nüve
• İzolatör (yağlı tiplerde)
• Gövde
Primer sargılar ince kesitli iletkenlerden çok sarımlı, sekonder sargılar ise
primere göre daha kalın kesitli iletkenlerden az sarımlı olarak imal edilirler.
XI. GERİLİM TRAFOLARININ DEVREYE BAĞLANTI ŞEKLİ
Primer sargı şebekeye paralel olarak bağlanır. Sekonder sargı uçlarına ise ölçü ve koruma cihazlarının akım bobinleri yine paralel olarak bağlanır.
Gerilim trafosunun primer sargısının P1 ucu giriş, P2 ucu çıkıştır. Sekonder sargının S1 ucu giriş, S2 ucu çıkış olarak devreye bağlanır. Her iki sargının P1 ve S1 uçları polarite uçlar olarak isimlendirilir.
Sekonder sargının polarite olmayan şekildeki b ucu güvenlik açısından mutlaka topraklanmalıdır.
XII. GERİLİM TRAFOLARINDA SEKONDER SARGININ TORAKLAMA NEDENİ
Gerilim trafosunda meydana gelen bir arıza nedeniyle primer sargısı ile sekonder sargı arasında oluşan bir hata akımında primer devre gerilimi topraklanan sekonder uçtan devresini tamamlar. Topraklanmaması halinde söz konusu arızada primer devre gerilimi, sekondere bağlı olan ölçü ve koruma devrelerine uygulanmış olacaktır. Bu durum ise ölçü ve koruma cihazlarının izolasyonlarının bozularak hasarlanmasına ve çalışan personel için hayati tehlike oluşturmasına neden olur.
XIII. GERİLİM TRAFOSUNUN KULLANMA AMAÇLARI
Gerilim trafoları, dağıtım sistemlerinde ölçü ve koruma cihazlarının nominal çalışma gerilimi ihtiyaçlarını karşılar. KÖK (Kesici Ölçü Kabinleri) gibi içerisinde alçak gerilim besleme gerilimleri bulunmayan binaların aydınlatma, redresör, kesici açma ve kapama bobinleri vb. beslemeleri de faz – faz arası gerilim trafosu üzerinden sağlanır.
XIV. GERİLİM TRAFOSUNUN ETİKETİNDE BULUNAN DEĞERLER
FİRMA ADI : Gerilim Trafosunu imal eden firmanın adı
MARKASI : Gerilim Trafosunun İmalatçı firma tarafından belirlenmiş
İsmi
SERİ NO : İmalatçı firmanın imalat seri numarası
İMAL YILI : İmal edildiği tarih
DENEY GERİLİMİ :Trafolarının elektriki zorlanmalara karşı hasara uğramadan
dayanabileceği gerilim değerini belirtir
PRİMER GERİLİM (V) : Gerilim Trafolarının bağlanabileceği nominal primer devre gerilimini ifade eder. 3,3-6,3-10,5-15-30-34,5-36 KV değerlerinde imal edilirler.
SEKONDER
GERİLİMİ (V) : Gerilim trafosunun imalinde esas olarak alınan ve trafonun nominal çalışma şartlarını belirten sekonder anma değeridir. 100-110-220 V.
GÜCÜ (VA) :Gerilim trafosunun anma gücü, sekonder devreye bağlanacak ölçü ve koruma cihazlarının gücü ile ilgilidir. Gerilim trafoları değişik güçlerde imal edilmekte olup en çok kullanılan standart güçler 10-15-25-30-60-75-800 VA olarak sıralanabilir.
HATA SINIFI : Gerilim trafolarının % 80-120 primer gerilimi ve %25-
100 sekonder yüklerde yapabileceği en çok hatayı % de
olarak ifade eder.0,1-0,5-1-3
FREKANS : Gerilim trafosunun çalışabileceği işletme frekansını belirtir.
XV. GERİLİM TRAFOLARINDA POLARİTE VE TAYİNİ
Gerilim trafosunun primerde giriş ucu, sekonderde ise çıkış ucu polarite uçlar olarak adlandırılır; bu uçların bulunma işlemine de polarite tayini denir. Gerilim trafosunun giriş çıkış uçları bilinmeden ölçü ve koruma cihazları bağlanamaz. Bu işlem polarite uçları bilinmeyen bir gerilim trafosunun uçlarını bulmak veya firmanın işaretlediği uçların doğruluğunu tespit için yapılır.
Uçları İşaretli Bir Gerilim Trafosunun Polarite Uç Tayini:
• Pilin (+) ucu yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi P1 ucuna bağlanır.
• Pilin (-) ucu gerilim trafosunun P2 ucuna bağlanır.
• Miliampermetrenin (+) işaretli ucu gerilim trafosunun S1 ucuna bağlanır.
• Miliampermetrenin (-) ucu gerilim trafosunun S2 ucuna bağlanır.
• Butona basılır ve birkaç saniye süreyle kapalı tutup kapama esnasında ampermetre ibresinin sapma yönü gözlenir.
• Miliampermetre ibresi sağ yöne sapmışsa işaretlenmiş olan uçlar doğrudur.
• Miliampermetre ibresi sol yöne sapmışsa, işaretlenen uçlar yanlış demektir. Bu durumda sekonderdeki S1 ve S2 işaretlerinin yerleri değiştirilmek suretiyle düzeltme yapılır.
Uçları Belli Olmayan Bir Gerilim Trafosunun Polarite Uç Tayini:
• Primer uçlar rasgele işaretlenir.
• Pilin (+) ucu gerilim trafosunun P1 olarak işaretlediğimiz ucuna bağlanır.
• Pilin (-) ucu trafonun P2 ucuna bağlanır.
• Gerilim trafosunun sekonder uçları miliampermetreye bağlanır.
• Butona basılır ve ibrenin sapması gözlenir.
• İbre sağ yöne saparsa, ölçü aletinin (+) ucuna bağlanan sekonder ucu S1, (-) olan diğer ucuna bağlı sekonder ucu S2 olarak işaretlenir.
XVI. GERİLİM TRAFOSUNDA DÖNÜŞTÜRME ORANI VE ORAN TESTİ
Gerilim trafosu etiketinde yazılı olan primer geriliminin sekonder gerilimine oranına dönüştürme oranı denir.
DÖNÜŞTÜRME ORANI =
Örnek : Etiketinde 34500/100 V. yazan gerilim trafosunda 34500 rakamı primer gerilimini, 100 rakamı da sekonder gerilimini ifade eder. Buna göre bu gerilim trafosunun dönüştürme oranı:
= 345 olarak hesaplanır.
Dönüştürme oranı bilinmeyen veya doğruluğundan şüphe edilen bir gerilim transformatörünün dönüştürme oranını ölçme yolu ile tespit etme işlemine oran testi denir.
Gerilim Trafolarında Oran Testi Yapılması:
Gerilim trafolarında oran testi yapmak için bir gerilim kaynağı, primer ve sekonder devre gerilimlerini ölçebilecek iki adet voltmetre ve bağlantı kabloları gereklidir.
Örnek : Aşağıdaki devre bağlantı şeması verilen gerilim trafosunun primerine gerilim tatbik edildiğinde primerdeki V1 voltmetresi 220 V., Sekonderdeki V2 voltmetresinde 3,5 V. gösterdiğinde dönüştürme oranının ;
olduğu görülür
Bu gerilim trafosu, sekonderi 100V. olan bir gerilim trafosu ise, primer gerilimi (63×100)= 6300 v. Gerilim oranı 6300/100 v’dur.
R
Mp
220 V.
P1 P2
XVII. GERİLİM TRAFOSUNDA OLUŞABİLECEK ARIZALAR
• Primer sargı arızaları: Kısa devre, kopuk ve izolasyon bozulması.
• Sekonder sargı arızaları: Kısa devre, kopuk ve izolasyon bozulması.
• Primer ve sekonder sargı aralarında kaçak ve hata akımları.
• Primer ve sekonder sargı ile nüve arasındaki kaçak ve hata akımları.
• Primer ve sekonder terminal bağlantı hataları ve kötü temas dirençleri.
• Gövde ve kaidede bozulma, deformasyon, çatlak ve kırıklar.