Bilgi : Ergonomi

[serkancaner]

1. ERGONOMİ KAVRAMI​

​

1.1. Tanımı ve Önemi​

​

Yunanca “ergon = iş, çalışma”, “nomos = yasa” anlamına gelen sözcüklerin birleştirilmesiyle “Ergonomi” sözcüğü elde edilmiştir. Günümüzde ise “iş bilimi olarak bilinmektedir.​

İş yükü ve çalışma gücünün en iyi şekilde dengelenip, hem çalışanın sağlığını koruyan, hem de üretimin artmasını sağlayan insan – makine – çevre sisteminin başarılması için biyolojik bilginin anatomi, fizyoloji ve deneysel psikoloji alanlarında uygulanmasına ergonomi denir.​

​

Ergonomi, kişisel çalışma bilimidir, insan organizmasının özelliklerin ve yeteneklerini araştırarak işin insana, insanın işe uyumu için gerekli şartları sağlar. İnsanların yeteneklerini fark etmesini ve etkili bir şekilde kullanılmasını sağlayarak insanın çalışırken aşırı zorlanmalar yüzünden yıpranmasını önler ve bu uyum sayesinde iş başarımını artırır.​

​

1.2. Ergonominin Tarihçesi​

Ergonomi tarihinde genellikle ve öncelikle F. W. Taylor’dan söz edilir. İnsan faktörüne ve insanların kullandıkları araç ve gereçlere deneysel yaklaşımlar getiren Taylor, sosyal psikolojide ve ergonomide “iş hevesi konusuna ücret yaklaşımı”nı öngörün ilk araştırmacıdır.​

​

1910’larda ergonomik yaklaşımlara öncülük eden iki yeni metot girişimi dikkat çekmiştir. Bunlar; mühendis Gilberth ile psikolog olan eşinin geliştirdikleri “İş ve Zaman Etüdü”, ikincisi ise Dougles’in işbaşında enerji harcamayı ölçmek için geliştirdiği “Oksijen Tüketimi” çalışmalarıdır.​

​

II.Dünya Savaşı sırasında, ABD’de geniş çapta ergonomi yaygınlaştı. Bu savaş sırasında bazı makinelerin tertibatı, bu araçları kullanabilecek kimselerin bulunmasını güçleştirecek kadar karmaşık hale gelmişti. Deneysel psikoloji, meseleyi yeni bir açıdan ele alacak çalışan kimselerin yatkınlıklarını incelemekle işe başladı. Böylece ergonomi çeşitli bilim dallarında ortaklaşa bir çalışma yapılmasını zorunlu kıldı ve pratik uygulamalara yöneldi.​

​

2. ERGONOMİ YÖNETİMİ​

​

2.1. Ergonominin Amacı​

​

Ergonominin birinci amacı insan – makine birleşiminin verimliliğini ve iş güvenliğini arttırmaktır. Çalışmanın yöntemli bir şekilde düzenlenmesini amaçlayan ergonomi aynı zamanda insanın kullandığı araç ve makinelerin yaptığı işin insanın özellikleri ile uygunluk içinde olmasını sağlamaya yöneliktir.​

​

2.2. Ergonominin Uğraş alanları​

​

İnsan – makine sistemine ilişkin fiziksel konular​

İnsan – makine sistemine ilişkin kavramsal konular​

İşyeri tasarımı ve iş alanı yerleşimi​

Fiziksel çevre​

Psikolojik çevre​

Görev tasarımı seçme, eğitme​

​

2.3. Ergonomi Kavramının Çerçevesi​

​

İnsan herhangi bir makineyi veya araç-gereci kullanırken hem rahat, hem kendini güvenlik içinde hissedecek, hem de etkinlikle çalışma yapabilecek durumda olması için bazı bilgilere ihtiyaç duyacaktır. Bunlar;​

​

a. İş fizyolojisi: İş fizyolojisi, kas çalışması, dinamik ve statik çalışma, ısı veya ısıya karşı tepki ve enerji harcanması konusunda ergonomiye yardımcı olur​

b. İş telabeti: Belli dönemlerin dışında yapılan araştırma, tarama, tahmin, düzeltme gibi çalışmalarla ve özellikle meslek hastalıklarını tedavi etme üzerinde durur.​

c. İş güvenliği: İş kazaları ve aksamaların önlenmesi üzerinde durması açısından yardımcı bir birimdir.​

d. Psikoloji ve fizyoloji: Algı, uyumluluk ve iş öğrenimi gibi konularla ergonomiye yarar sağlar.​

e. Sosyoloji: Toplum ve toplumsal grupları yakından inceleyip ergonomiye etki eder.​

​

3. ERGONOMİ ENGELLERİ​

​

3.1. Fiziksel Engelleri​

​

İş Ortamı ve İklim Etkileri: İnsanlar, beden iç ısısında değişikliklere neden olabilecek, işyeri genel çevre yada iklim değişikliklerine pek dayanıklı değildirler. Çalışanlar kendilerini rahat hissettikleri iş koşullarında verimli çalışmayı başarabilirler ve her türlü ortam streslerinden etkilendiklerinde bu verimli çalışma aksamaya başlar. Bu nedenle insanların rahat çalışabildikleri ortam koşullarını iyi tanımlamak ve çeşitli stres hallerinde de tolerans sınırlarını bilmek önemlidir.​

​

3.2. Zihinsel Engeller​

​

İnsan faktörü;​

​

- Performans saptanması: Organizasyonda bir insana nelerin yaptırılıp, nelerin yaptırılamayacağının belirlenmesi çalışanlardan maksimum verim alınması ile sonuçlanır.​

- Zamanından önce yıpranmanın önüne geçilmesi: Organizasyondaki çalışanların yıpranması doğal bir olaydır. Fakat yıpranmanın zamanından önce gerçekleşmesi işletmeler için sorun teşkil etmektedir​

- Çalışanların işe karşı istek ve isteksizlikleri: Çalışanların işlerini severek ve isteyerek yapması onlardan elde edilen faydayı maksimum kılarken, çalışanların isteksizliklerini artırır ve onların verimsizleşmesine neden olur​

​

Çalışanlara hakça ücret verilmesi, terfi olanaklarının bulunması, sosyal güvenlik koşullarının sağlanması, her türlü tazminatın düzenli ödenmesi, emeklilik haklarının işletilmesi kişisel yakınlık ve dostça ilişkiler kurulması, çalışanların iş yükünün onların beden gücüne ve genel yeteneklerine göre saptanması, iletişim kolaylıklarının ve danışma olanaklarının sağlanması, eğlence ve dinlence fırsatları ve olanaklarının sağlanması, örgüt şemasının ve yetki ilişkilerinin açıklıkla belirlenmesi organizasyon içinde verimliliği artırıcı etki yapar ve iş hevesini artırır.​

​

3.3. Teknoloji Faktörü – İnsan – Makine Sistemi​

​

Endüstrinin gittikçe artan makineleşmesine karşın, insanlar, her araç-gereç sistemi için gereklidir. Makinesiz insan ve insansız makine olamayacağından dolayı ergonomide ele alınan başlıca sorun makinenin insanın yeteneklerine, insanın da makineyi en etkin bir biçimde kullanabileceği bir şekilde ortam oluşturmaktadır.​

​

Mesela parmaklar kullanılarak görülecek bir işin de parmağın tabii yapısına ve kabiliyetlerine uygun olması gerekecektir. Nitekim daktilo, telefon, bilgisayar klavyesi, diş fırçası vb. mamullerin geliştirilmesinde ergonomi prensibinden faydalanılır. Oturma yerlerinin şekli ve eşyalardaki işaret ve kumanda düğmelerinin durumu, gürültü, ses ve ışık seviyeleri ve daha niceleri ergonominin inceleme sahasına girer.​

​

​

​

​

​

İŞ VE İŞBİLİM​

​

Bireylerin ve buna paralel olarak da toplumun çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak ve toplumun ilerlemesini sağlamak amacıyla yapılan, belirli bir değer yaratan faaliyetlere iş denilir.​

​

İş tanımından yola çıkarak işbilim kavramını şu şekilde tanımlamak doğru olacaktır: İşbilim, insan-makine (insanın kullandığı basit veya karmaşık her türlü tezgah, araç ve gereç) veya iş sistemi dediğimiz sistemleri bilimsel olarak inceler.​

​

Yunanca “Ergon (iş)” ve “Nomos (yasa)” sözcüklerinden türetilmiş olan ergonomi, işbilimin bir alt dalı olarak gelişmiştir. Ergonomi, bireyin kişisel özelliklerine en uygun işin seçilmesi ve bu sayede maksimum verimin elde edilmesi amacıyla insan, makine, çevre ve iş sistemini bir bütün olarak inceleyerek bunlar arasında optimum etkileşimi sağlar. Çalışması sırasında Anatomi, Fizyoloji, Psikoloji ve mühendislik bilimlerinden faydalanır.​

​

İŞ ETÜDÜ​

​

İş etüdü, gelişme olanağı yaratabilmek amacıyla, belirli bir olayı ya da etkinliği ekonomiklik ve etkenlik yönünden etkileyen tüm kaynakları ve etmenleri dizgesel olarak araştırmaya yönelik ve insan çalışmasını geniş kapsamda inceleyen bir teknik olup özellikle Metod Etüdü ve Zaman Etüdü teknikleri için kullanılan genel bir terimdir.​

İş etüdü verimlilikle doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle mevcut kaynaklardan sağlanacak üretimi, çok az ya da hiç yatırım gerektirmeksizin, arttırmak amacıyla çok yaygın olarak kullanılmaktadır.​

​

Metot etüdü, daha kolay ve daha etken yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla, bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların dizgesel olarak kaydedilmesi ve eleştirilerek incelenmesidir. Zaman Etüdü ile birlikte İş Etüdü'nün bir bileşenidir.Metod geliştirmede Ergonomi biliminden de yaralanılır.​

​

Bu tanımlama ile metot etüdüne ilişkin bazı sonuçlar şu şekilde belirlenebilir:​

​

• Metot etüdü, olayları bilimsel yönetim prensipleri ile değerlendirir.
• Metot etüdü bir yaratıcı problem çözme tekniğidir.
• Metot etüdü içerisinde emek faktörü bulunan her düzeydeki faaliyet için uygulanabilir.
• Metot etüdü bir işin en iyi(optimal) yapılış biçimini bulan bir teknik değildir. Dolayısıyla aynı işin her zaman daha kolay bir yapılış şekli bulunabilir.
• Metot etüdü doğrudan verimlilik artırma tekniğidir.​

​

Metot etüdünün, verimi, insanca çalışma koşulları altında en yüksek seviyede tutma amacına ulaşmak için gereken ara hedefler aşağıdaki şekilde sayılabilir:​

• İşçinin boş bekleme süresini azaltmak.
• İşçinin gereksiz hareketlerini ortadan kaldırmak.
• İşçiler üzerinde adil iş yükü dağılımını sağlamak.
• İşçinin çalışma hızını yükseltmek.
• Daha iyi çalışma koşulları geliştirmek.
• Üretim süresi boyunca iş akışını dengelemek.
• Makinaların boş bekleme süreleri]ni azaltmak.
• Malzeme firelerini azaltmak.
• Kalite bozukluklarını azaltmak.
Bu amaçları, üretim sistemlerinin özelliklerine göre daha da artırmak ve detaylandırmak mümkündür.​

​

Zaman etüdü (Time Study,ing), gelişme olanağı yaratabilmek amacıyla, belirli bir faaliyeti ekonomiklik ve etkenlik yönünden etkileyen tüm kaynakları ve etmenleri dizgesel olarak araştırmaya ve insan çalışmasını geniş kapsamda incelemeye yönelik bir teknik olan iş etüdünün; bir çalışanın, belirli bir işi, belirli bir çalışma hızıyla yapması için gereken zamanı saptamak amacıyla gerçekleştirilen iş ölçümü tekniklerinden bir tanesidir.​

Zaman etüdü çalışmasının adımları şu şekildedir:​

​

1.İş, çalışan, çevre koşulları konusunda tüm bilgilerin derlenip kaydedilmesi,
2.İşin öğelerine ayrılarak süreç tanımlamasının yapılması,
3.Örnek büyüklüğünün belirlenmesi,
4.Çalışanların, işin her bir öğesinin tamamlamaları için gereken zamanın ölçülerek, belirlenen tempo ile birlikte kaydedilmesi,
5.Gözlenen zamanın temel zamanlara dönüştürülmesi,
6.Çalışma için temel zaman dışında tanınacak toleransların belirlenmesi,
7.Çalışma için standart zamanın belirlenmesi​

​

Gözlenen zamanın temel zamana dönüştürülmesindeki tolerans değerleri için literatürde,Dinlenme Payları Tablosu kullanılır.​

Tempo değeri, çalışanın işi gerçekleştirirken sarfettiği efordur. Standart olarak %100 olarak kabul edilirken, işçi yavaş bir tempoda çalışıyorsa 100 ‘ün altında, yüksek tempoda çalışıyorsa da 100 ‘ ün üzerinde bir değer seçilir. Ayrıca koşullar, beceri gibi faktörler de bu değerin belirlenmesinde önemlidir.​

İşçinin çeşitli faktörlere bağlı olarak, işini gerçekleştirirken harcadığı süreye bazı toleranslar dahil edilir. Bu tolerans değerleri için Dinlenme Payları Tablosu ‘ndan yararlanılır.​

Bu açıklamalara göre,​

Ölçülen Zaman: tc
Tempo: e
Kişisel İhtiyaç Payı: n
Kişisel Dinlenme Payı: r
Temel Zaman: tb
Standart Zaman: tz olmak üzere,
tb = ( tc * e ) / 100
tz = tb * ( 1 + n + r ) hesaplamalarıyla bir işlem için standart zaman bulunur.​

​

Kaynak:İ.T.Ü. Ergonomi Grubu​

​

​

​

 

[serkancaner]

Ergonomik İş Araçları ve Aletleri Kaynak=Uludağ Ünv.MMF.Makina Müh.Böl.

 

[serkancaner]

Ergonomi üzerine hertürlü bilginin olduğu geniş kapsamlı güzel bir dökümandır.
Kaynak:Yrd.Doç.Dr.Ali Oral Ergonomi Ders Notları I-II-III