- Katılım
- 17 Ara 2010
- Mesajlar
- 3,013
- Tepki puanı
- 3,508
- Medeni hal
- Evli
- Meslek
- Uzman (B)
İş Sağlığı ve Güvenliğinde Ekonomik Teşvikler
1.Amaç
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) faaliyetlerinin ekonomik olarak teşvik edilmesinin amacı,sağlıklı ve güvenli bir işyeri yaratmak için çaba gösteren ve iş sonuçlarını iyileştiren işletmeleri ödüllendirmek ve bu faaliyetlerin yaygınlaşmasına katkıda bulunmaktır.
Araştırmalar ekonomik teşviklere harcanan her 1€’nun iş kazaları,işle ilgili kayıp hastalık zamanlarının iyileştirilmesiyle 4,5 € olarak geri döndüğünü göstermektedir.[1]
İSG’de ekonomik özendirici önlemlerin ilk ve en bilinen uygulama alanı sigortacılık sektörü olmuştur.
Ekonomik olarak avantajının yanında İSG faaliyetlerine uygulanan ekonomik teşviklerin aşağıdaki faydaları da gözlenmiştir:
-Özellikle büyük işletmelerde sosyal sorumluluk bilincinin yükselmesi
-Sigorta kurumları ve müşterileriyle kazan-kazan ilişkisi oluşturması
-Sigorta giderlerinin azalması
-Küçük işletmelerde İSG faaliyetlerinin ivmelenmesi
Avrupa Birliğinin 2007-2012 İSG stratejileri arasında bu konuda ekonomik teşviklerin kullanılması yer almaktadır.[2]
AB ülkelerinde uygulanan ekonomik teşviklere dair örnekler aşağıda belirtilmiştir:[3]
-Almanya’daki et işleme sektöründe 2002 yılında uygulanan bir ekonomik teşvik sistemi izleyen 6 yıl içinde rapor yükümlülüğü bulunan (3 gün ve üzeri) iş kazlarında %28 oranında düşüş sağlamıştır.
-İtalyan İşçi Sigorta Kurumu’nun küçük işletmelerdeki İSG yatırımlarına uyguladığı ucuz kredi olanağı bu işletmelerde iş kazalarının %13 ila 25 arasında azalmasını sağlamıştır.
-Finlandiya’da tarım sektörüne yönelik teşviklerle 5000 kadar iş kazasının önlendiği hesaplanmaktadır.
Yasalar minimum İSG koşullarının sağlanması için gerekli düzenlemeler ve hükümleri içerirler. Ekonomik teşvikler ise bu yasal hükümlerin üzerinde yapılan iyileştirmeler için uygulanırsa anlamlıdır.
Bu bağlamda ekonomik teşvikler aşağıdaki kategorilere ayrılabilir:
-Finansal krediler,sübvansiyon ve hibeler
Örneğin İSG iyileştirmeleri vadeden ekipman veya iş ortamı yatırımlarına ucuz kredi olanağı sağlanması
-Vergi kolaylıkları
İSG konusunda iyileştirme öngörülen yatırımlara vergi indirimleri sağlanması
-Sigorta primi ayarlamaları
Ekonomik özendirici tedbirler arasında en yaygın ve eski olarak uygulanan yöntemdir.Buna göre İSG performasını iyileştiren işletmeler belli hesaplamalar baz alınarak daha az sigorta primi öder.
2.Ekonomik teşvikler için uygulanacak kriterler
İSG ‘de ekonomik teşvikler ele alınırken mevcut sigorta sistemi,sosyal tarafların rolü sendikalar,denetim ve eğitim gibi faktörler de gözardı edilmemelidir.
Örneğin İSG koşullarını iyileştireceği ileri sürülen bir teknolojinin yerinde incelenmesi ve iş sonuçlarına bu iyileştirmelerin yansımasının denetimi kaçınılmazdır.
Sigorta prim düzenlemelerine esas oluşturan tipik İSG parametreleri iş kazası sıklık ve ağırlıkları,işle ilgili hastalıklardan doğan istirahat süreleri ve ölüm oranları olarak özetlenebilir.
Yapılan İSG yatırımları,eğitim süreleri vb gibi ölçme-değerlendirme parametrelerini bunlara eklemek mümkündür.Bunların ölçümünde uygun stratejiler ve metotların kullanımına özen gösterilmelidir.
Ancak parasal ödüllendirmelerin bildirim eksikliklerine veya suistimallere yol açabileceği gözardı edilmemelidir.Bu nedenle bunların öncelikle objektif hesaplama yöntemlerine bağlanması ve etkin olarak denetlenmesi gerekmektedir.
Taşaron sisteminin de bazan büyük işletmelerin riskli operasyonları küçük işletmelere kaydırması olarak kullanıldığı da bir gerçektir.Bu nedenle olası bir prim ayarlamasında bu faktör de dikkate alınmalıdır.
Prim ayarlamalarını güçleştiren bir başka faktör ise çoğunluğu oluşturan küçük işletmelerdir.Bu sistemi uygulayan ülkeler, belli bir çalışan sayısından büyük işletmeler için İSG sonuçlarını izleyerek prim ayarlaması uygulamakta ,küçük işletmeler için ise sektörel veriler baz alınmaktadır.Dolayısıyla
Sistem küçük işletmeler için pek özendirici olmamaktadır.Bu nedenle Devlet İş Kazası Sigorta Kurumları isteğe bağlı olmak kaydıyla orta vadeli İSG iyileştirme planı ve taahhüdü (Fransa),sigorta primleriyle bağlantılı küçük işletmeler İSG indeksi(İngiltere) gibi metotlar geliştirerek küçük işletmeleri de özendirmeye yönelik sistemler geliştirmişlerdir.
Endirekt ekonomik katkı sağlamaya yönelik olarak ise İSG iyi uygulama ödülleri kullanılmaktadır.
3.Ekonomik teşviklerin etkinliği
Ekonomik teşviklerin etkin olabilmesi için aşağıdaki faktörler önem taşımaktadır:[4]
Özendirici tedbirler sadece geçmiş İSG performasını kapsamamalı ileriye yönelik iyileştirme çabalarını da içermelidir.
Bu tedbirler özellikle küçük işletmelerin katılıma açık olmalıdır.
Ekonomik teşvikler yeterince motive edici olmalıdır.
Hedeflenen iyileştirme ile ödül arasında açık ve hızlı bir bağlantı olmalıdır.
Ödül sistemi mümkün olduğu kadar az bürokrasi içermeli ve kolay anlaşılır olmalıdır.
Kapsama alanı büyük sistem uygulanacaksa prim ayarlama metotları tercih edilmelidir.
İyileştirme ve yenilik esas alınacaksa sübvansiyon ve hibe sistemleri kullanılmalıdır.
4.Ülkemizdeki durum ve öneriler
İşyerlerinin tehlikelerine göre sigorta primlerini ayarlamak yukarıda belirtildiği üzere hem birçok ülkenin işverenleri tedbir almaya özendirmek için kullandığı yöntemlerden biridir,hem de modern sigortacılığın gereğidir.Bu tehlike sınıfları değişmez değildir,alınan önlemlere ve İSG sonuçlarına bakılarak değişebilir ve prim oranları da buna göre ayarlanmaktadır.
Ülkemizde bu düzenleme 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasasında öngörülmüş idi. [5]Bu tarifeye ilişkin tebliğ 2008 yılında Bakanlar Kurulu Kararı olarak yayınlanmış ve burada prim oranları şu şekilde düzenlenmişti:
“Tarife eki listede işkolları oniki tehlike sınıfına ayrılmış olup bu sınıfların normal prim oranları, en düşük haddi % 1, en yüksek haddi % 6,5 olarak belirlenmiştir.”
Bu düzenleme ve sözkonusu iki kanun maddesinin bürokrasiye ve ihtilafa yol açtığı gerekçesiyle 6385 sayılı “torba yasayla”1 Eylül 2013 tarihi itibarıyla kaldırılmış ve prim oranları tüm işyerleri için % 2 ye sabitlenmiştir. [6]
Bu %2 lik oran aslında Türkiye ortalamasıdır,yani Devlet burada bir maddi kayba uğramayacak ama İSG kurallarına uyan,iş kazalarını azaltan işveren kaza rekoru kıran işverenle aynı sigorta primini ödeyecektir.Benzer şekilde büro faaliyeti yapan bir işkolu bir maden sektörüyle aynı risk primini ödeyecektir.Böylece çıkış mantığı modern sigortacılığa dayanan eksikleri olan ama faydalı bir düzenlemeden uygulanması becerilemediğinden dolayı vazgeçilmiş oldu.
Bu nedenle bunun yerine konabilecek ve özellikle İSG kültürünün henüz yeterince yaygınlaşmadığı küçük işletmelere yönelik yeni teşvik sistemlerine gereksinim vardır.
Bunlar birinci bölümde örneklendiği gibi kredi olanakları ve yatırım teşvikleri olabilir.
Yıllık İSG iyi uygulama ödülü uygulaması da özendirici olabilir.Bunun yanında orta vadeli İSG planı ve iyileştirme taahhüdü veren işletmelere vergi indirimi sağlanması da etkin olabilecek ekonomik teşviklerden biridir.Etkin ve adaletli bir uygulama için bunların objektif ve kolay anlaşılır kriterlere bağlanması ve yerinde denetlenmesi de önemlidir.
Bütün bunların sektör temsilcilerinin görüşleri alınarak kurallara bağlanması ülkemizdeki İSG performansının iyileşmesine katkıda bulunacağı açıktır.
Kemal ÜÇÜNCÜ
Mak.Müh.,İş Sağlığı ve Güvenliği Bilim Uzmanı
B Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
[1] Elsler et.al, Factors influencing the transferability of occupational safety and health economic incentive schemes between different countries, Scand J Work Environ Health 2010;36(4):325–331
[2] Community strategy 2007-2012 on health and safety at work, Commision of the European Communities Report,2007
[3] Effectiveness of economic incentives to improve occupational safety and health,EU-OSHA Workshop Report,2005
[4] How to create economic incentives in occupational safety and health, A practical guide EU-OSHA,2010
[5] 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu,R.G:16.06.2006 , Madde 83 ve 84
[6] 6385 Sayılı Sosyal Sigorta ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun R.G.Tarih:19.01.2013 Sayı:28533
1.Amaç
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) faaliyetlerinin ekonomik olarak teşvik edilmesinin amacı,sağlıklı ve güvenli bir işyeri yaratmak için çaba gösteren ve iş sonuçlarını iyileştiren işletmeleri ödüllendirmek ve bu faaliyetlerin yaygınlaşmasına katkıda bulunmaktır.
Araştırmalar ekonomik teşviklere harcanan her 1€’nun iş kazaları,işle ilgili kayıp hastalık zamanlarının iyileştirilmesiyle 4,5 € olarak geri döndüğünü göstermektedir.[1]
İSG’de ekonomik özendirici önlemlerin ilk ve en bilinen uygulama alanı sigortacılık sektörü olmuştur.
Ekonomik olarak avantajının yanında İSG faaliyetlerine uygulanan ekonomik teşviklerin aşağıdaki faydaları da gözlenmiştir:
-Özellikle büyük işletmelerde sosyal sorumluluk bilincinin yükselmesi
-Sigorta kurumları ve müşterileriyle kazan-kazan ilişkisi oluşturması
-Sigorta giderlerinin azalması
-Küçük işletmelerde İSG faaliyetlerinin ivmelenmesi
Avrupa Birliğinin 2007-2012 İSG stratejileri arasında bu konuda ekonomik teşviklerin kullanılması yer almaktadır.[2]
AB ülkelerinde uygulanan ekonomik teşviklere dair örnekler aşağıda belirtilmiştir:[3]
-Almanya’daki et işleme sektöründe 2002 yılında uygulanan bir ekonomik teşvik sistemi izleyen 6 yıl içinde rapor yükümlülüğü bulunan (3 gün ve üzeri) iş kazlarında %28 oranında düşüş sağlamıştır.
-İtalyan İşçi Sigorta Kurumu’nun küçük işletmelerdeki İSG yatırımlarına uyguladığı ucuz kredi olanağı bu işletmelerde iş kazalarının %13 ila 25 arasında azalmasını sağlamıştır.
-Finlandiya’da tarım sektörüne yönelik teşviklerle 5000 kadar iş kazasının önlendiği hesaplanmaktadır.
Yasalar minimum İSG koşullarının sağlanması için gerekli düzenlemeler ve hükümleri içerirler. Ekonomik teşvikler ise bu yasal hükümlerin üzerinde yapılan iyileştirmeler için uygulanırsa anlamlıdır.
Bu bağlamda ekonomik teşvikler aşağıdaki kategorilere ayrılabilir:
-Finansal krediler,sübvansiyon ve hibeler
Örneğin İSG iyileştirmeleri vadeden ekipman veya iş ortamı yatırımlarına ucuz kredi olanağı sağlanması
-Vergi kolaylıkları
İSG konusunda iyileştirme öngörülen yatırımlara vergi indirimleri sağlanması
-Sigorta primi ayarlamaları
Ekonomik özendirici tedbirler arasında en yaygın ve eski olarak uygulanan yöntemdir.Buna göre İSG performasını iyileştiren işletmeler belli hesaplamalar baz alınarak daha az sigorta primi öder.
2.Ekonomik teşvikler için uygulanacak kriterler
İSG ‘de ekonomik teşvikler ele alınırken mevcut sigorta sistemi,sosyal tarafların rolü sendikalar,denetim ve eğitim gibi faktörler de gözardı edilmemelidir.
Örneğin İSG koşullarını iyileştireceği ileri sürülen bir teknolojinin yerinde incelenmesi ve iş sonuçlarına bu iyileştirmelerin yansımasının denetimi kaçınılmazdır.
Sigorta prim düzenlemelerine esas oluşturan tipik İSG parametreleri iş kazası sıklık ve ağırlıkları,işle ilgili hastalıklardan doğan istirahat süreleri ve ölüm oranları olarak özetlenebilir.
Yapılan İSG yatırımları,eğitim süreleri vb gibi ölçme-değerlendirme parametrelerini bunlara eklemek mümkündür.Bunların ölçümünde uygun stratejiler ve metotların kullanımına özen gösterilmelidir.
Ancak parasal ödüllendirmelerin bildirim eksikliklerine veya suistimallere yol açabileceği gözardı edilmemelidir.Bu nedenle bunların öncelikle objektif hesaplama yöntemlerine bağlanması ve etkin olarak denetlenmesi gerekmektedir.
Taşaron sisteminin de bazan büyük işletmelerin riskli operasyonları küçük işletmelere kaydırması olarak kullanıldığı da bir gerçektir.Bu nedenle olası bir prim ayarlamasında bu faktör de dikkate alınmalıdır.
Prim ayarlamalarını güçleştiren bir başka faktör ise çoğunluğu oluşturan küçük işletmelerdir.Bu sistemi uygulayan ülkeler, belli bir çalışan sayısından büyük işletmeler için İSG sonuçlarını izleyerek prim ayarlaması uygulamakta ,küçük işletmeler için ise sektörel veriler baz alınmaktadır.Dolayısıyla
Sistem küçük işletmeler için pek özendirici olmamaktadır.Bu nedenle Devlet İş Kazası Sigorta Kurumları isteğe bağlı olmak kaydıyla orta vadeli İSG iyileştirme planı ve taahhüdü (Fransa),sigorta primleriyle bağlantılı küçük işletmeler İSG indeksi(İngiltere) gibi metotlar geliştirerek küçük işletmeleri de özendirmeye yönelik sistemler geliştirmişlerdir.
Endirekt ekonomik katkı sağlamaya yönelik olarak ise İSG iyi uygulama ödülleri kullanılmaktadır.
3.Ekonomik teşviklerin etkinliği
Ekonomik teşviklerin etkin olabilmesi için aşağıdaki faktörler önem taşımaktadır:[4]
Özendirici tedbirler sadece geçmiş İSG performasını kapsamamalı ileriye yönelik iyileştirme çabalarını da içermelidir.
Bu tedbirler özellikle küçük işletmelerin katılıma açık olmalıdır.
Ekonomik teşvikler yeterince motive edici olmalıdır.
Hedeflenen iyileştirme ile ödül arasında açık ve hızlı bir bağlantı olmalıdır.
Ödül sistemi mümkün olduğu kadar az bürokrasi içermeli ve kolay anlaşılır olmalıdır.
Kapsama alanı büyük sistem uygulanacaksa prim ayarlama metotları tercih edilmelidir.
İyileştirme ve yenilik esas alınacaksa sübvansiyon ve hibe sistemleri kullanılmalıdır.
4.Ülkemizdeki durum ve öneriler
İşyerlerinin tehlikelerine göre sigorta primlerini ayarlamak yukarıda belirtildiği üzere hem birçok ülkenin işverenleri tedbir almaya özendirmek için kullandığı yöntemlerden biridir,hem de modern sigortacılığın gereğidir.Bu tehlike sınıfları değişmez değildir,alınan önlemlere ve İSG sonuçlarına bakılarak değişebilir ve prim oranları da buna göre ayarlanmaktadır.
Ülkemizde bu düzenleme 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasasında öngörülmüş idi. [5]Bu tarifeye ilişkin tebliğ 2008 yılında Bakanlar Kurulu Kararı olarak yayınlanmış ve burada prim oranları şu şekilde düzenlenmişti:
“Tarife eki listede işkolları oniki tehlike sınıfına ayrılmış olup bu sınıfların normal prim oranları, en düşük haddi % 1, en yüksek haddi % 6,5 olarak belirlenmiştir.”
Bu düzenleme ve sözkonusu iki kanun maddesinin bürokrasiye ve ihtilafa yol açtığı gerekçesiyle 6385 sayılı “torba yasayla”1 Eylül 2013 tarihi itibarıyla kaldırılmış ve prim oranları tüm işyerleri için % 2 ye sabitlenmiştir. [6]
Bu %2 lik oran aslında Türkiye ortalamasıdır,yani Devlet burada bir maddi kayba uğramayacak ama İSG kurallarına uyan,iş kazalarını azaltan işveren kaza rekoru kıran işverenle aynı sigorta primini ödeyecektir.Benzer şekilde büro faaliyeti yapan bir işkolu bir maden sektörüyle aynı risk primini ödeyecektir.Böylece çıkış mantığı modern sigortacılığa dayanan eksikleri olan ama faydalı bir düzenlemeden uygulanması becerilemediğinden dolayı vazgeçilmiş oldu.
Bu nedenle bunun yerine konabilecek ve özellikle İSG kültürünün henüz yeterince yaygınlaşmadığı küçük işletmelere yönelik yeni teşvik sistemlerine gereksinim vardır.
Bunlar birinci bölümde örneklendiği gibi kredi olanakları ve yatırım teşvikleri olabilir.
Yıllık İSG iyi uygulama ödülü uygulaması da özendirici olabilir.Bunun yanında orta vadeli İSG planı ve iyileştirme taahhüdü veren işletmelere vergi indirimi sağlanması da etkin olabilecek ekonomik teşviklerden biridir.Etkin ve adaletli bir uygulama için bunların objektif ve kolay anlaşılır kriterlere bağlanması ve yerinde denetlenmesi de önemlidir.
Bütün bunların sektör temsilcilerinin görüşleri alınarak kurallara bağlanması ülkemizdeki İSG performansının iyileşmesine katkıda bulunacağı açıktır.
Kemal ÜÇÜNCÜ
Mak.Müh.,İş Sağlığı ve Güvenliği Bilim Uzmanı
B Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
[1] Elsler et.al, Factors influencing the transferability of occupational safety and health economic incentive schemes between different countries, Scand J Work Environ Health 2010;36(4):325–331
[2] Community strategy 2007-2012 on health and safety at work, Commision of the European Communities Report,2007
[3] Effectiveness of economic incentives to improve occupational safety and health,EU-OSHA Workshop Report,2005
[4] How to create economic incentives in occupational safety and health, A practical guide EU-OSHA,2010
[5] 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu,R.G:16.06.2006 , Madde 83 ve 84
[6] 6385 Sayılı Sosyal Sigorta ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun R.G.Tarih:19.01.2013 Sayı:28533