Bilgi : Mermer Ocak İşletme Şekilleri

Hüseyin KORKMAZ

Deneyimli Üye
TÜİSAG Üyesi
Mermer Ocak İşletme Şekilleri

Mermerlerin ana kayadan koparılarak, piyasada istenen büyüklükteki bloklara indirilmesine mermer ocak işletmeciliği, bu sonuca ulaşmak için kullanılan makine, ekipman ve çalışma biçimine ise üretim yöntemi adı verilmektedir.
Mermerin ocaktan çıkarılmasından işleme fabrikalarına getirilmesine kadar olan çalışma aşamaları aşağıda belirtilmiştir:

-Mermer üretimini güçleştiren örtü kütlesinin kaldırılması (dekapaj) ve çalışma süresince meydana gelen artık malzemenin (pasa) çalışma ortamından uzaklaştırılması,
-Ham blokların kazanılması (mermer üretim yöntemleri),
-Ham blokların aynadan alınması ve taşınması,
-Ham blokların düzeltilmesi ve ticari boyutlara kesilmesi.

Yerüstü Ocakları

Yerüstü ocaklarının ayrımında esas olan morfolojik noktalar ovalar ve tepelerdir. Buna göre yerüstü ocakları “Ova Ocakları” ve “Tepe Ocakları” olmak üzere iki gruba ayrılır.

OVA OCAKLARI

-Ova ocaklarında belirgin özellik, tüm çalışmanın topoğrafik seviyenin altında olmasıdır.
-Ocağın dört yanının dik ve dike yakın ocak aynasınca çevrelendiği ova ocakları “Çukur Ocaklar” olarak da adlandırılır.
-Yöntem, granit gibi sert taşlar, bazı mermer formasyonları gibi masif yataklar ve dik dalımlı tabakalar veya daykların işletilmesine uyum sağlar.
-Ocağın genişliği derricks (Eklemli vinç) etki alanı ile sınırlıdır. Ocağın daha geniş bir alana yayılması durumunda birkaç derricks vinç çalıştırılır.
-İşçilerin ocak içi ulaşımı katlar arasına kurulan dik merdivenlerle sağlanır. Bu ocaklar 40-60 m derinliğine ekonomik olarak uygulanabilir.

89155701rx9.jpg


Açık Çukur Ocaklar

-Bu ocaklar yatık veya düşük eğimli her türlü yatağın işletilmesinde tercih edilir.
-Kazı işlemi, mostradan başlar ve yatağın dalım yününde devam eder.
-Ocak içi nakliyat, katlar arası kurulan rampalar ve derricks vinçler yardımıyla gerçekleştirilir.
-Bu ocaklarda en önemli maliyet faktörlerinden biri de meteorolojik ve yeraltı su geliridir. Ocak çalışmalarının yeraltı su seviyesinin altında yapılması durumunda pompa ve drenaj sistemleriyle aşırı suyun atılması gerekmektedir.

31984066qu7.jpg


Tepe ve Dağ Ocakları

-Tepelik ve dağlık morfolojik yapılar üzerine kurulmuş ocaklardır.
-Tepe ocakları “Yamaç Ocakları”, “Zirve Ocakları” ve “Tepe Açık Çukur Ocakları” olmak üzere üç grupta toplanabilir.
-Bu ocak işletmeciliğinde ocağa ulaşmak için uzun giriş yollarının olumsuz morfolojik şartlarda yapılması büyük mali yüklere sebep olmaktadır.
-Doğal olarak tepe ve dağ ocaklarında formasyonun kırılma sonucu ikincil geçirgenliğe sahip olması nedeniyle su problemi yoktur.
-Kar ve soğuk çalışma şartlarını sınırlandırmakla beraber modern teknoloji sayesinde kış şartlarının olumsuzlukları azaltılabilmektedir.
-Tepe ve dağ ocaklarında farklı çeşitler arasında en genel olanı bütün kazı yüzeyinin ocak zemin seviyesinin üzerinde bulunmasıyla belirlenen tepe ve dağ yamaçlarında yapılan işletme şeklidir.
-Bu ocakları tipik şekilleri anfi tiyatroya benzer ve üretim bir veya birden fazla katlar oluşturularak yapılır.
-Bu ocaklarda artık madde ve pasalarla rampalar oluşturularak stok yerine yol bağlantısı yapılır.

45171170bh1.jpg


Ocak Oluşturma Öncesi Çalışmalar

-Tepe ve dağ ocaklarında açık ocak işletme metodu, uygulanan basamak şekline göre üç şekilde gerçekleştirilmektedir.
-Açık çukur kazısı (open pit excavation),
-Tek basamaklı kazı ( single bench excavation)
-Çok basamaklı kazı (multi bench excavation).

91660328sd9.jpg


Tepe Açık Çukur ve Zirve Ocakları

-Tepe ve dağ ocaklarının zamanımızda az rastlanan bir türü de tepe ve dağ doruklarındaki ocaklardır.
-Bu ocaklar kademeli ocaklar olarak da bilinmektedir. Bu ocaklar tepe ve dağların en üst noktalarında kurulmuş olup, adından da anlaşılacağı gibi dağ ve tepelerin üst noktalarından da basamaklar halinde kazı yapılır.

24820101lf2.jpg


-Tepe ve dağ ocaklarının bir tipi de daha önce bahsedilen açık çukur ocaklarıdır. Bu ocaklar dağ ve tepe yanlarının kazılarak genişlemesi, yatağın yatım ve sınırlı miktarda yer mevcut olması sonucu oluşurlar.

53633770bp5.jpg


Yeraltı Ocakları

-Yeraltı ocakları örtü tabakasının açık işletmeciliğine olanak vermediği, mekanik dayanımı yüksek ve doğal çatlakların sınırlı olduğu, kıymetli mermerlerin işletmesinde uygulanır.
-Ocak ya kuruluşundan yeraltı ocağı olarak tasarlanır veya çukur ocakların ocak dibinden yanlara gelişmesi ile yeraltı ocağına dönüşür.
-Düşük eğimli tabakalı yatakların bulunduğu dik morfolojiye sahip tepe ve dağ yamacı ocakları örtü miktarının fazlalığı, kazının gelişmesini engeller.
-Örtü/kazı oranı ekonomik sınırın en üst seviyesine ulaştığında ocak işletmeciliği belirli metotlara göre açık ocaktan kapalı ocağa dönüştürülür.

Yeraltı ocak işletmesinde mermer bloklarının üretimi oda topuk sistemine göre yapılmakta olup, mermerin mekanik özellikleri ve doğal çatlakların sınırlı durumda bulunmasına bağlı olarak, yeraltında büyük boşlukların açılması mümkün olmaktadır. Ana üretim metodu, odaların kazılırken tavanın geniş topuklarla desteklendiği bir yöntemdir.

65264867sq7.jpg


Kazı oda-topuk yöntemi ile oda ve topukların düzenli ve düzensiz seçilmesine göre iki şekilde yapılır.
a) Düzenli Topuklu Ocaklar
-Düzenli topuklar, masif ve homojen yataklarda, plan görünümü kare ve dikdörtgen olan oda ve topuklarla gerçekleştirilir.
-Oda yükseklikleri genellikle 10-15 m genişlik ve boyları 50-100 m’dir.
-Odalar genişliklerinin %15 - %25’ine sahip topuklar tarafından desteklenir ve tahkimat teknikleri (tavan cıvataları) uygulanarak topuk dayanımları arttırılır.
-Blok galerileri zincirli kesiciler, elmas tel testereleri veya delme-patlatma ile açılır.
-Bu aşamadan sonra izotropik yataklarda ticari boyutlarda (zincirli kesicilerle 2-3 m basamak yüksekliği seçilerek) veya homojen olmayan yataklarda 8-10 m’lik kazı basamakları oluşturularak (elmas tel testereleri ile) üretim yapılır.

13469947wn4.jpg


b) Düzensiz Topuklu Ocaklar
-Çatlak sisteminin en karmaşık olduğu mermer kütlelerinde uygulanır.
-Çatlak sisteminin lokal derecesine göre düzensiz topuk planı uygulanmasında çok çatlaklı kitle yerinde bırakılır. Bu tür malzemede topuk boyutları daha büyük tutulur.
-Topuklardaki gerilmelerin kontrolü için yukarı noktalarda odalar geniş tutulurken aşağıya gidildikçe dar tutulmalıdır.
-Topuklara yerleştirilen deformasyon ölçerlerle topuklara gelen yükler ve buna bağlı olarak topuklarda oluşan değişiklikler sürekli olarak ölçülür.
-Gerekli güvenlik şartları sağlanarak topuklar çeşitli yöntemlerle kazanılabilir.

64152631in8.jpg


MERMER BLOK ÜRETİM YÖNTEMLERİ

-El ile üretim yöntemi
- Pnömatik makinalar ile üretim yöntemi
- Patlayıcı maddeler ile üretim yöntemi
- Kanal açma yöntemi ile üretim
- Helezoni çelik tel ile üretim yönemi
- Zincirli ve döner diskli kaya kesiciler ile üretim yöntemi
- Elmas tel ile üretim yöntemi
- Diğer yöntemler:
a) Termal ok (Rock Jet) üretim yöntemi
b) Basınçlı su (water jet) üretim yöntemi
c) Ultrason ve lazer ışınları ile üretim yöntemi.

El ile Üretim Yöntemi

Antik çağ döneminde, açık ocak işletmesi şeklinde çalışılmış taş çıkarma ve işlemeciliği tamamıyla el ile yapılan üretim şekillerini kapsamaktadır.

Mermer çıkarımı için, mermer yatağının fiziksel yapısı ve jeolojik süreksizliklerden yararlanılarak, emek yoğun yöntemler olarak oluk-kanal açma yöntemi, kanal açma yöntemi, murçlarla işleme yöntemi ve kollu el testeresi ile kesme yöntemi gibi ilkel yöntemler uygulanmıştır.

Oluk-kanal açma yöntemi; mermer yatağında bulunan jeolojik süreksizlik düzlemlerinden yararlanılarak geliştirilmiş bir ocak işletme şeklidir.

Ocak içerisinde alınması düşünülen bloğun bir yüzeyini süreksizlik düzlemi olarak kırık, çatlak zonu ya da boşluk oluştururken diğer bir yüzeyi ise açıktır.

Daha sonra bloğun sağlam olan diğer iki yüzeyinde silisyum içerikli kuvars, kalsedon, opal gibi kesici ve deliciler kullanılarak yaklaşık 10 cm genişliğinde ve bloğun amaçlanan büyüklüğüne bağlı olarak değişen derinliklerde oluklar açılmıştır.

Böylece kapalı olan iki boyutu da ana kütleden ayrılan bloğun taban yüzeyinin ana kütleden ayrılması işlemi, Anadolu ve Eski Yunan Uygarlıklarında da sık olarak kullanılmış olan ahşap kamalama yöntemi ile yapılmıştır.

Yöntem, genellikle blok alınacak taşın kütle halinde bulunmadığı, sistematik olmayan, gelişigüzel süreksizliklerin görüldüğü yataklarda uygulanmaktadır.
Birincil ve ikincil çatlak sistemleri, tabakalanma yüzeyleri, mevcut el aletleri ve çalışma durumu gibi hususlar dikkate alınarak, koparılacak blok belirlenmektedir.
Üretim, işaretlenen blokta yataklanma yönünde, aralarına 10-15 cm ara bırakılarak açılan kama yuvalarına kamaların yerleştirilerek çakılması ile gerçekleştirilmektedir.

Pnömatik Makineler ile Üretim Yöntemi

10hx7.jpg


- Bu yöntem, elle üretim yönteminin kompresör ve martoperfaratör yardımıyla yarı mekanize edilmiş halidir.
- Genellikle; büyük ve çatlak sistemi gelişmemiş yataklarda başarı ile uygulanmaktadır.
- Patlayıcı kullanımı ile oluşan kayıplar azaldığı için ekonomik bir yöntem olduğu söylenebilmektedir.
- Pnömatik makinelerde üretim yönteminin esasını dizel veya elektrik enerjisi ile çalışan kompresör ünitesinden elde edilen basınçlı havanın, basınçlı hava tabancaları vasıtasıyla mermer üretiminde kullanılması oluşturmaktadır.
Martoperfaratörler basınçlı hava vasıtasıyla çalışmakta olup, darbe ve döndürme hareketi sağlarlar. Uçlarına takılan tijlerin boyları 20 cm ile 6 cm arasında, çapları ise 9-25 mm arasındadır.

- Bu tijlerin uçlarında tungsten karbürden imal edilmiş kesici uçlar bulunmaktadır.

- Bu yöntemde ilk iş, koparılacak bloğun tespit edilmesi ve uygun yüzeylerden belirli aralıklarla martoperfaratörlerle delik delinmesidir.

- Burada delik uzunlukları ve delikler arasındaki mesafe, mermerin fiziksel yapısına ve çatlak sistemlerinin gelişimine göre değişmektedir. Delik uzunlukları, ya çatlak sistemine ulaşacak boyda veya bloğun koparılmak istenen boyutuna yakın olmalıdır. Delikler arasındaki uzaklık tamamen bir maliyet unsurudur.

Patlayıcı Maddeler ile Üretim

- Yöntem, patlayıcı maddenin mermeri daha önceden birbirine paralel sıralar halinde açılmış olan deliklerin meydana getirdiği zayıflık düzlemleri boyunca, ana kütleden ayırma prensibine dayanmaktadır.
- Yardımcı bir yöntem olmakla beraber, tek başına mermer blok üretiminde kullanılmaktadır.
- Daha çok, kırık ve çatlak sistemleri homojen olmayan kristalize mermerler ile sert mermer (granit, diabaz, vs.) ocaklarda tel kesme yöntemi ile kombine şekilde, yaygın olarak uygulanmaktadır.
- Mermer yatağına fazla zarar verdiğinden, kaliteli blok çıkartma işlemi çok düşük olmakta ve mermerin dokusunda gözle görülmeyen kılcal çatlaklar meydana getirdiğinden, mermerin atölyelerde kesilmesi ve parlatılması esnasında parçalanarak dağılmasına neden olmaktadır.
- Genellikle mermer tabakası üzerinde kısmi ayrışmaya uğramış zonun kaldırılmasında veya sert taşların üretiminde kullanılır.
- Patlayıcı maddelerin yerleştirilmesi için taşta bulunan doğal çatlaklardan veya martoperferatör yardımıyla 10-40 cm aralıklarla açılan deliklerden faydalanılır.
- Deliklere tahrip gücü düşük, itici özellikteki kara barut şarj edilerek, saniyeli fitil yardımıyla ateşlenir.
- Deliklere şarj edilecek kara barut miktarı üretilecek blok boyutlarına göre 8-12 gr/m3 arasında değişmektedir.
- Mermer ocaklarında patlayıcıların ana kullanım yeri örtü tabakasının kaldırılması esnasındadır.
- Burada yanık olarak tanımlanan mermer blokları, patlayıcı yardımıyla esas mermer blokları üzerinden temizlenmektedir.
- Mermer ocaklarında kullanılan patlayıcı maddeler kırıcı ve ezici olmaktan çok, büyük boyda blokları itici ve koparıcı olmalıdır.
- Mermer üretiminde kullanılan patlayıcı maddeleri iki grupta toplayabiliriz. Birinci grupta dekapaj malzemesinin kaldırılması için kullanılan dinamit ve teknik amonyum nitrat, ikinci grupta ise blokları yerinden sökmek ve koparmak için kullanılan patlayıcı kara barut gelmektedir. Bunların yanında yardımcı malzeme olarak elektrikli kapsül, adi kapsül ve adi fitil kullanılmaktadır.
- Mermer yatağından koparılacak bloğun ağırlık noktasını oluşturan bileşke deliğe 2/3 veya 1/3 oranında kara barut konarak ateşlenir. Bu surette yarılma kolaylaştırılır.
- Granit, diyabaz vs. gibi sert mermer üretim ocaklarında da düşük oranda dinamit ve diğer patlayıcı türleri kullanılarak blok alınacak kütlenin ana kütleden ayrılması sağlanır.
- Bu yöntemin kullanılması esnasında, bazı teknik önlemlerin de alınması gerekmektedir.
- Patlayıcı maddeler ocaklarda kullanıldıklarında, kayalar üzerinde büyük tahribat yaparak yeni çatlak oluşumlarına yol açarlar ve var olan eski çatlakların ise genişlemesini sağlayarak ocak verimliliğinin büyük oranda azalmasına neden olurlar.
- Bir mermer ocağında, genellikle yapılan patlatma uygulamasının olumsuz etkisi görülebilmekle birlikte, bazı durumlarda ocaklarda patlayıcı kullanımı zorunlu olabilmektedir.
- O zaman patlayıcının kullanılacağı alanda tel kesme ile alt ve yan kesimler yapılarak istenilen yönlerde süreksizlikler yaratılmış olur. Bu durumda patlayıcıdan kaynaklanan şok dalgaları, süreksizlik düzlemlerinden geçemeyecekleri için sadece istenmeyen kısımlar parçalanarak temizlenmiş olmaktadır.

Kanal Açma Yöntemi İle Üretim

- Yöntem, kompresör ve martoperferatör yardımıyla aynı doğrultuda açılan deliklerin birbirlerinin etki alanlarını kesecek sıklıkta açılması sonucu bloğun kesilerek ana kayadan koparılmasından ibarettir.
- Delikler, deliklerin aynı doğrultuda ve belli aralıkla açılmasını sağlayan şablonlar veya raylar üzerinde hareketli bir veya birden fazla sayıda martoperferatörün bulunduğu kanal açma makinaları ile yapılır.
- Delme arabaları basınçlı hava ile çalışırlar ve ayrıca 18 mm-37 mm matkap uçları kullanılarak, 0-90 derece eğimle, 6m derinliğe kadar delme yapabilirler. Yöntemin en önemli avantajı üretim kayıplarının az oluşudur.

TEL KESME YÖNTEMİ İLE BLOK ÜRETİMİ

Bu yöntem, ana kütlede açılan deliklerden geçirilen kesici bir telin, gerilerek döndürülmesi ile kayacın kesilmesi esasına dayanır.

11or9.jpg


Helezoni Çelik Tel İle Üretim Yöntemi

- Yöntemin esası; elektrik veya dizel motor ile çalışan bir tamburdan geçirilmiş helezonik çelik telin, çeşitli makara ve direkler yardımıyla kesilecek mermerin bulunduğu alana taşınması, helezonik çelik telin mermer keseceği noktaya su ile karışık kuvars kumunun (veya genellikle 1 mm çapında silisli kum, kuvarsit ya da çakmaktaşı-karborandum karışımı tozu) verilmesi ve telin bükümleri arasına giren kuvars kumunun telin hareketi ile mermere sürtünmesi sonucu oluşan kesme işlemidir.
- Bu yöntemde önemli bir husus, kesim sırasında kullanılan su miktarıdır. Gereğinden fazla su, aşındırıcıyı sürükleyerek kesim yapılmasını önlemekte, gereğinden az su ise telin ısınarak kopmasına neden olmaktadır. Herhangi bir nedenden dolayı tel koptuğunda, sistemin yeniden çalışır hale gelmesi çok uzun süre almaktadır.
- Helezoni çelik tel; sertleştirilmiş çelikten imal edilen, çapları 2.1-2.4 mm arasında değişen üç ayrı telin yaklaşık 5 mm çapında bir tel oluşturulacak biçimde helezonik olarak sarılmasından oluşmuştur.
- Telin uzunluğu mermerin cinsine ve topografyasına bağlı olarak 300-400 m arasında, telin hızı ise 1.5-14 m/sn arasında değişim göstermektedir.
- Bu kadar uzun bir telin kendi ağırlığından dolayı sarkması, gevşemesi, makaralardan çıkması ve sürtünmeden dolayı kesme hızının düşmesini önlemek için bir gergi mekanizması ile telin gerilmesi gerekmektedir. Bunun için 150-350 kg`lık gergi ağırlıkları kullanılmaktadır.
- Helezoni çelik tel sistemi, düşük kesme hızına ve karmaşık sistemine rağmen halen alternatif kullanım alanlarına sahiptir. Özellikle büyük örtü tabakalarının kaldırılması için helezoni çelik tel sisteminin kullanılması daha ekonomiktir.

Elmas Tel Kesme Yöntemi İle Üretim

Helezoni çelik tel sisteminde silisli kumun yanında tungsten karbür gibi aşındırıcılarda kullanılmasına rağmen istenilen verim elde edilememiştir. Yapılan araştırmalarda, bu durumun kayaç ile aşındırıcı arasındaki sertlik farkından, aşındırıcı sıvı filminin bozulmasından ve istenilen basıncın sağlanamamasından kaynaklandığı tespit edilmiştir. Bu problemin üstesinden gelebilecek en iyi aşındırıcının elmas olduğuna karar verilmiştir. Araştırmalardan yıllar sonra, 1978 yılında elmas tel kesme sistemi ilk olarak İtalya’nın Carrara mermer bölgesinde bulunan Apuan mermer ocağında denenmiştir.
Elmas telin çalışma esası; kesilecek yüzeylerde düşey ve yatay olarak açılan iki delikten geçirilen elmas telin makinenin volanından (tamburundan) geçirilerek iki ucunun birleştirilmesi ve motor tarafından volanın hareketiyle elmas telin kayacı kesmesidir. Kesme işlemini sağlayan gergi kuvveti, elmas tel kesme makinesinin bir ray üzerinde geriye doğru hareketi ile sağlanmaktadır.

12zc1.jpg


Elmaslı tel kesme yöntemi, her tür mermer ocağı için uygun değildir.
Özellikle çatlak ve eklemlerinden açılarak çıkartılan mermer kütlelerinin bloklara bölünmesi, elmaslı tel kesme yönteminin kullanılmasından daha ekonomiktir.
Çatlak ve eklem sistemi çok gelişmiş mermer ocaklarında elmaslı tel kesme yönteminin kullanılması, verim artırılmasına bir katkıda bulunmayacağı gibi, aksine üretim veriminin düşmesine de neden olabilmektedir.
Elmaslı tel kesme yöntemi, özellikle çatlak ve eklemleri az, masif yapıdaki mermerler için uygun bir yöntemdir. Yöntemin en büyük avantajı, kesme hızının 3 m2/saat gibi yüksek bir değerde olmasıdır.

Elmas tel kesme sistemi, yüksek kesme kapasitesi, düşük maliyet, her çeşit mermerde uygulanabilme özelliği, kullanım kolaylığı gibi özellikleri ile diğer yöntemlerden daha avantajlı olabilen bir sistemdir.
Elmaslı tel kesme ile kesilen blokların değeri %10-20 oranında artmaktadır. Blok yüzeyleri daha düzgün olacağında kenar düzeltmelerinden kaynaklanan blok ve zaman kayıpları da önlenmiş olmaktadır.
Ayrıca teknolojik esneklik getirmesinin yanı sıra, işletme gürültüsünü de belirli oranda azaltmaktadır.
Ancak ilk yatırım maliyetleri diğer yöntemlere oranla daha fazladır ve kalifiye elemana gereksinim vardır.

Mermer Blok Üretiminde Kullanılan Elmas Teller

Mermer ocak işletmeciliğinde kullanılan elmas teller, temelde bir çelik tele geçirilmiş elmas boncuklardan oluşmaktadır.
Elmas boncuklar, 0.25-0.37 mm boyutlu sentetik veya sanayi elmas tanelerinden elektro kaplama veya sinterleme ile elde edilmekte ve 5 mm kalınlığındaki çelik tele manşon ve yaylarla birlikte sıralanmaktadır.
Elmas tel, tel kesme makinesinin tipine ve kullanım yerine bağlı olarak 15-60 m uzunluğunda hazırlanmaktadır.
Mermer blok işletmeciliğinde kullanılan elmas boncukların çapları, kullanım amaçlarına ve üretim teknolojisine göre, dış yüzey çapları itibariyle, 8 mm, 8.8 mm, 10 mm, 10.2 mm, 10.5 mm, 11 mm ve 12 mm olarak değişim göstermektedir.
Elmas tel, ocaklarda ve fabrikalarda mevcut teknoloji ile en düşük maliyet ve en yüksek performansı sağlayan kullanışlı bir araçtır.

Elmas boncuk imalatında kullanılan gerekli malzemeler;

-Çelik yüzük (normal çelikten çok daha sert olmalıdır. Aksi halde imalat aşamasında çapta daralma, kullanım aşamasında ise iç çap genişlemesi söz konusu olacaktır.)
-Matriks yapı (çeşitli oranlarda cobalt, bakır, bronz, carbait, çelik, çinko ve nikel dahil yaklaşık 30 değişik madde içeren bir karışımdır.)
-Elmas taneleri (üretilecek elmas boncuğun özelliğine uygun boyda olmalıdır.)
Elmas teller yapıları itibarı ile genel olarak üç ana gruba ayrılmaktadır;
-Elektroplate elmas boncuklar (Elektrolitik kaplamalı elmas boncuklar)
-Sinterize elmas boncuklar (Emprenye elmas boncuklar)
-Kimyasal yapıştırmalı elmas boncuklar

Elektrolitik Kaplamalı Elmas Boncuklar

Bu tip elmas boncukların üretim aşamasında, öncelikle çelik yüzükler yuvalarına yerleştirilerek matriks yapı ile kaplanmakta ve daha sonra, yüksek ısıya tabi tutularak matriks yapının yüzüğe kaynaklanması sağlanmaktadır.
Yüksek ısıda yarı eriyik durumda bulunan matriks yapının üzerine yüksek basınçla elmas tanecikleri püskürtülmekte ve daha sonra soğumaya bırakılmaktadır.
Burada, elmas taneciklerin kalitesi kadar, matriks yapının sağlamlığı da önemlidir. Matriks yapı ne kadar sağlam olursa, elmas-matriks temas bölgesi de, o oranda kuvvetlenerek, elmas taneciklerin kesim ömrü tamamlanmadan matriks yapıdan ayrılması engellenerek istenilen performansın elde edilebilmesi mümkün olmaktadır.
Elmas boncukların tamamının yüzeyde olmasından dolayı, yüzeydeki elmas tanecikler ömrünü tamamladığında, alttan yeni elmas taneciklerin gelmesi söz konusu olmamakla birlikte, elmas taneciklerin görevini tamamlamadan kaybedildiği de görülebilmektedir.

13yv7.jpg


Sinterize Elmas Boncuklar

14uz5.jpg


Sinterize elmas boncuk üretiminde, öncelikle içinde her bir elmas boncuk için ayrı bir yuva bulunan, yüksek ısıya dayanıklı tepsinin içine çelik yüzükler yerleştirilmektedir. Elmas taneciklerinin boncuk bünyesinde eşit oranda dağılımının sağlanması amacıyla, harmanlama işlemi çok özel bir teknik ile yapılmalıdır. Sinterize elmas boncuklar ile kesme işleminde, üstteki elmaslar görevini tamamladıkça matriks yapı içerisinde saklı olan yeni elmas tanecikler devreye girerek, kesim işleminin sürekliliği sağlanmış olmaktadır. Matriks yapının dayanıklılığı ve kaynak işleminin iyi bir şekilde yapılmış olması, performansı doğrudan etkileyen faktörlerdir.

Diğer boncuk tiplerine oranla en yüksek performans, sinterize elmas boncuklarda elde edilmektedir. Bu tipte bir elmas telin kullanılması suretiyle teknolojik olarak, her tür mermer (granit gibi sert kayaçlar dahil) kesilebilmektedir.
Kesim işlemi boyunca, aşınan boncuk yüzeyinin altından yeni elmas parçacıkları çıkmakta ve bu nedenle sinterize boncuk ömrü genellikle elektrolitik tipteki boncuklara oranla iki kat daha fazla olmakla birlikte, kesme hızı boncuk ömrü boyunca sabit kalmaktadır.
Nispeten yumuşak, sert, orta kristalin ve bej mermerin ebatlanmasında küçük ve büyük alan kesimlerinde, kesme hızı 5-8 m2/saat olarak belirlenmiştir.

Kimyasal Yapıştırmalı Boncuklar

Bu tip elmas boncukların teknolojik olarak üretiminde, çelik yüzüğün üzeri ısı ile kimyasal reaksiyona girecek bir matriks yapı ile kaplanmaktadır. Bu işlemden sonra, aynı boyut aralığına sahip elmas tanecikler, düzenli olarak matriks yapının üzerine yerleştirilmekte ve ikinci bir ince matriks yapı ile kaplanmaktadır. Daha sonra matriks yapı, yüksek ısı altında yüzükle ve elmas taneleri ile kimyasal reaksiyona girerek yapışma işlemi tamamlanmakta ve kalite kontrolden geçirilerek kullanıma sunulmaktadır.
Kimyasal yapıştırma ile elde edilen elmas boncuklarda elmas tanecikler, düzenli olarak yüzeye dağıtıldığından ve elektrolitik kaplamalı elmas boncuklara göre matriks yapının, elmas tanecikleri ile daha sağlam bir bağ oluşturmasından dolayı, elmas tanecik kaybı minimum düzeyde kalmaktadır. Elmas taneciklerin tamamının yüzeyde bulunmasından dolayı, alttan yeni elmas taneciklerin gelmesi söz konusu olmamaktadır.

15fg2.jpg


Boncuk Dizilimi
Elmas boncuklar, kesilecek taşın cinsine, yapısına ve aşındırıcılığına göre, her metrede 25-40 adet elmas boncuk bulunacak şekilde dizilmektedir.
Dizim işlemi için üç farklı yöntem içerisinde ülkemizde en yaygın olarak kullanılan yöntem yaylı dizim yöntemidir.
Her metrede 30 boncuk bulunacak şekilde yapılan dizilim, boncuklar arasında bulunan mesafe eşit olacak şekilde ayarlanmaktadır.

Elmas Tel Makineleri Kullanılmadan Önce Yapılması Gerekli İşler

Deliklerin Hazırlanması

Kesilecek bloğun üst tarafında bulunan ön köşesinden başlanarak dış yüze paralel olacak şekilde öncelikle kesme hattı düşey olarak işaretlenir.
Mesafe, bloğun büyük kenarına eşit veya katları olacak şekilde ayarlanır. Yatay deliğin pozisyonunu belirlemek için genellikle şakül kullanılır.
Delik delme makinasını tespit etmek için yatay deliğin delineceği yere yakın olacak şekilde kısa bir delik delinir. Bu ön hazırlık işlemlerinden sonra, delik delme makinası yerleştirilerek kısa deliğe tesbit edilir ve doğrultusu talimatlara göre ayarlanır.
Kesilecek bloğun üst tarafından 3 m ileri sarkacak şekilde bir çubuk yerleştirilmekte ve birisi hemen düşey yüzeye yakın, diğeri ise çubuğun ucunda olmak üzere iki şakül sallandırılarak delik delme makinasının yönlendirilmesi ve yatay deliğin delinmesi prensibine dayanmaktadır

Makine ve Ekipmanın Yerleştirilmesi

Kesimi yapılacak mermer bloğunun ana kayadan kopartılması işleminde, deliklerin hazırlanması sonrasında yapılacak ikincil işlem, kesim işlemi için kesme makinasının ve donanımının uygun prensipler dahilinde yerleştirilmesi aşamasıdır. Bu yerleştirme işlemi, kesme hatlarını önlemek ve kesme telinin kesim potansiyeli ve dayanıklılığından azami ölçüde faydalanmak amacıyla bütün işlemlerin çok itinalı olarak uygulanması gerekmektedir.

İstikamet Makaralarının Yerleştirilmesi

Kesme telinin uzun ömürlü olabilmesi için istikamet makaralarının düzgün bir şekilde yerleştirilmesi gerekmektedir. İstikamet makaraları kesim profiline yön göstermekte olup, kesme telinin dolaşmasına ve elmas telde keskin köşeler oluşması gibi olumsuzlukların meydana gelmesine engel olur.
İstikamet makaralarının kullanımında aşağıdaki hususlar daima akılda bulundurulmalıdır:
İstikamet makarası ekseni üzerinde rahatça dönmelidir.
Lastik kaplaması iyi durumda olmalıdır.
İstikamet makarasında kesme telinin geçtiği ana eksen, kesme düzlemi ile aynı doğrultuda olmalıdır. Makara tabanı, taşa sabitlendikten sonra volandan gelebilecek titreşimlerden etkilenmeyecek şekilde sağlam olmalıdır.
Düşey ve yatay kesimlerde istikamet makaralarının yerleştirilmesinde genellikle üç pozisyon bulunmaktadır:
Düşey kesim için;
Ön istikamet makarası,
Arka istikamet makarası,
Alt istikamet makarası
Yatay kesim için;
Yan ön istikamet makarası,
Yan arka istikamet makarası,
Ön istikamet makarası.

Rayların Yerleştirilmesi

Öncelikle kesimi tamamlayacak yeterli miktarda ray olup olmadığı kontrol edilmelidir. Bu mesafe, kesilen uzun yüzeyden %10 daha fazla olmalıdır. Bu miktarın yeterli olmadığı anlaşıldığında, sisteme ilave yapılabilmesi ve rayların kesime uygun olarak 90 derece yerleştirilebilmesi mümkündür. 7 m yüksekliğe sahip kaya yüzeylerinin kesimi için rayların ön yüzeyden 3m uzağa, daha yüksek kesimler için ise 4m uzağa yerleştirilmesi uygun olmaktadır.
Raylar yerleştirilmeden önce çalışma alanı her türlü zararlı malzemeden arındırılmalı ve mümkün olduğunca düzgün bir yüzey oluşturulmaya çalışılarak hazırlanmalıdır.
Yüzey ile raylar arasına 4 cm genişlikte kalaslar konularak raylar sabitlenmelidir. Başlangıçta yalnız 3`er metrelik ray parçası (toplam 9 m uzunluk) uygundur. Makina geriye hareket ederken, ray parçaları birbiri ardına oldukça kısa bir sürede ve kolaylıkla eklenebilmelidir.
Rayların tüm uzunluk boyunca, kalaslar üzerinde sağlam bir şekilde yerleştirilmesi çok önemlidir. Bu zorunlu ön çalışma yapılmadığı takdirde, makinanın geriye doğru hareketi sırasında sallanarak kesimin tahrip olmasına neden olabilmekte ya da telin kesim hızını önemli ölçüde düşürebilmektedir.

Makinanın Raylar Üzerine Yerleştirilmesi

Makina, imalatçı firma tarafından verilen kaldırma talimatına göre raylar üzerine yerleştirilmelidir. Kontrol paneli ve elektriği bağlanmalı ve parçaların birbirine uygunluğu ile komuta özelliklerinin doğru çalıştığı kontrol edilmelidir.
Makina raylar üzerine yerleştirildikten hemen sonra tüm uzunluk boyunca hareket ettirilerek test edilmelidir.
Makinanın düzgün olarak, özellikle; sallanmadan, sendelemeden ve silkelemeden ilerlemesi sağlanmalıdır.

Ana Kasnağın Hizalanması

Ana kasnağın hizalanması işlemi çok dikkatli bir şekilde yapılmalıdır. Düzgün bir hizalama yapılmadığı takdirde, tel kesim sırasında kasnaktan kurtularak istenmeyen sonuçlar doğmasına neden olabilmektedir. Düşey kesimde, kasnak ekseninin eğimi, kesilen yüzeyin eğimine ve istikamet makaralarının durumuna göre ayarlanmalıdır. Yatay kesim de ise, kasnağı düşey eksenle orantılı olarak 90 derece döndürüp aynı ayar yapılmalıdır. Kasnak ekseninin durumu, düşey kesimde istikamet makaraları ile aynı hizada olmalıdır. Yatay kesimde ise, kasnak ekseni ve istikamet makaraları yatay pozisyonda ayarlanmalıdır.

Blok Üzerindeki Çalışma Alanının Temizlenmesi

Kesim yapılacak yerin iki tarafında 80`er cm lik kısmın etrafının dikkatlice temizlenerek kesilen boşluk içerisine küçük taşların düşmesi engellenmelidir.
Bu tür küçük taşların kesme boşluğuna düşmesi, telin kaya içinde kopmasına ve daha kötüsü kaya içerisinde sıkışmasına neden olarak kesimin durmasına neden olacaktır.

Telin Deliğe Sokulması

İnce esnek ve sağlam bir tel bulup, üst delikten sokulmalı ve ucuna kolaylıkla delik içinde kayabilecek ve teli birlikte çekebilecek bir mantar veya benzeri hafif bir parça bağlanmalıdır.
Basınçlı hava veya basınçlı su yardımıyla alt delikten geçmesi sağlanmalıdır. Telin ucuna, elmas tel bağlanıp, diğer uçtan birkaç metre çıkana kadar çekilmelidir.
Burada önemli olan husus, kesme yönünün teldeki plastikler üzerinde bulunan ok yönünde olmasıdır.

Telin Ön Yüklenmesi (Burma İşlemi)

Bu işlem için öncelikle telin iki ucu gerekli bağlantının yapılabilmesi için hazırlanmalıdır. Tel üzerindeki plastik kaplama, pula 2 mm mesafe bırakacak şekilde kesilmelidir. Saat yönünün tersinde metre başına iki defa tel burulur.

Telin Ana ve Rehber Kasnaklara Yerleştirilmesi

Tel, kasnak üzerindeki kasnak lastikleri üzerine yerleştirilmelidir. Köşeler düzeltilmeli ve tel yuvarlanıncaya kadar el yardımı ile döndürülmelidir.

Doğru Miktarda Su Kullanımı

Soğutma sisteminin kesime düzgün akışı sağlayıp sağlamadığı, ani basınç düşmelerinin olup olmadığı kontrol edilmelidir. Bazı ocak ekipmanları, özel bir donanım vasıtasıyla su kesilmelerinde makinayı da durdurabilmektedir. Eğer tel, yeterli su ile çalışmaz ise ısısı kolayca 70 derecenin üzerine çıkar ki, bu sıcaklık derecesinde tel üzerindeki plastik muhafazalar zarar görür.
Doğru miktarda su kullanımı, kesim işleminin dikkatlice gözlenmesi sonucunda tespit edilir. İlk kesim anında, su hortumu yatay deliğe basınçla su girecek şekilde yerleştirilmelidir. Böylelikle, tel suyu delik boyunca çekecek ve alt köşeye ulaştıracaktır. İkinci su hortumu ise, dik delik üzerine yerleştirilmeli ve böylece suyun içeriye rahatlıkla girebilmesi sağlanmalıdır.
Kesim esnasında fazla verilen su, telin boşta dönmesini sağlamakta yani telin badinaj yapmasını sağlamakta, su miktarı az ise bu kez telde yanma olacağından kopmalar meydana gelmektedir.

Kesime Başlanması

Bunun için ilk olarak makina, telde az bir gerilim oluncaya kadar yavaş bir şekilde geriye doğru çekilmelidir. Teldeki bu gerilim, tahrik kasnağının serbestçe dönmesini engellemektedir.
En az iki toplam devir olacak şekilde tel döndürülmelidir. Böylelikle, köşelerde tel hafif yuvarlanmış ve yük tüm tel boyunca eşit olarak dağıtılmış olacaktır.
Burada tele fazla gerilme verilmemesine özellikle dikkat edilmelidir. Telde oluşabilecek fazla gerilme, hemen yada daha sonra kopmalara neden olacaktır.
Telin üzerine görülebilir bir işaret koyulması ile telin dönüşü gözlemlenebilmektedir.
Telin kendi ekseni etrafında aynı oranda dönmesi, boncukların optimum bir şekilde kullanılabilmesi ve boncuklarda ovalleşmenin olmaması için gereklidir.

HAVA YASTIĞI

Basınca dayanıklı malzemeden imal edilen hava yastıkları kullanılır. Blok kesildikten sonra aradaki boşluğa oldukça ince olan yastık yerleştirilir ve şişirilmeye başlar.
Şiştikçe basınç yapan yastık kütleyi ana kayadan iterek uzaklaştırır
Kütleye birçok noktadan basınç yaptığı için daha düzgün bir ayrılma sağlar.

17am6.jpg


SAYALAMA

Ocaklarda ikinci, fabrikalarda ise ön kesme işlemi olarak yapılan bu kesme işlemine sayalama adı verilir.
Tel kesme yöntemiyle çalışan ocaklarda kesilen büyük kütlelerin nakliyesi mümkün olmadığından sayalama işlemlerinin normal olarak ocakta yapılması gerekir.


Kaynak: www.Madenciyim.com
 

MARBLE_İSG

Paylaşımcı Üye
TÜİSAG Üyesi
Doğaltaş sektöründen kopalı 4 sene oldu.Son durum nedir sektörde?Blok ve kesilmiş fiyatları nasıldır?
Şu anda en iyi renk ve verimi olan ocaklar hangileridir?
Bilgilendirirsenız merakım giderilmiş olacaktır.Saygılarımla .İyi çalışmalar...
 

Hüseyin KORKMAZ

Deneyimli Üye
TÜİSAG Üyesi
bu konuda hiç bir bilgim yok. Madenlerle ilgili bilgim yok maalesef. ancak soru kısmına yazarsanız sorunuzu cevap gelecektir.
 

Mustafa ESEN

Paylaşımcı Üye
TÜİSAG Üyesi
Doğaltaş sektöründen kopalı 4 sene oldu.Son durum nedir sektörde?Blok ve kesilmiş fiyatları nasıldır?
Şu anda en iyi renk ve verimi olan ocaklar hangileridir?
Bilgilendirirsenız merakım giderilmiş olacaktır.Saygılarımla .İyi çalışmalar...
Mermer açısından durum iyi ama çalişan kesim açısından değişen birşey yok aynı tas aynı hamam olayı düzelme yok ne teknik nez. nede maden müh nede işçiler aynen mutsuz hayatları vede düşük üçretlerler devam isg hakkında zaten biliyorsundur.:hayır:
 
Üst
!!! Reklam Engelleyici Tespit Edildi !!!

Reklam Engelleyici Kulladığınız Tespit Edildi !

Sitemiz geçimini reklam gelirlerinden kazanmaktadır. Bundan dolayı Ad Block gibi reklam engelleyicilerin kullanılmasına izin verilmemektedir. Anlayış göstererek bu site için reklam engelleyicinizi devredışı bıraktığınız için şimdiden teşekkür ederiz.

Devredışı bıraktım, siteyi gezmeye devam edebilirim.