Neden ISO 14001?
Çevre konusundaki duyarlılık, ABD ve Avrupa’da başlamış ve son yıllarda diğer ülkeleri de sararak yayılmıştır. Proseslerin tasarım ve değerlendirmelerinde çevre faktörünün göz önüne alınması iki ana nedene dayanır :Firmanın yerleşik olduğu yörenin toplumsal duyarlılığı ile merkezi ve yerel yönetimlerin yaptırımları,
Firma müşterisinin yaşadığı ülkenin ekonomik-politik yaptırımları.
İlk neden, kalıcı gelişmenin, ancak doğal kaynakların akılcı kullanımı ve atıkların çevre kirlenmesini azaltacak şekilde değerlendirilmesi yollarıyla sağlanabileceği görüşüne dayanmaktadır.
İkinci neden ise, ekonomik ve politik boyutları içermesi sebebiyle, farklılık göstermektedir. Yaptırımların kaynağı siyasi ve ekonomik örgütler de olabilmektedir (Avrupa Topluluğu gibi).
Merkezi ve yerel yönetimlerin çevreye ilişkin düzenlemeleri kalite yönetim sistemleri üzerinde dolaylı bir etkiye sahipken, çevre yönetim sistemleri üzerinde doğrudan etkilidir. Sonuçta çevre yönetim sistemlerinin, farklı ülkelerdeki uygulamaları değişiklikler gösterebilmektedir.
ISO 14001 standardı, çevre yönetim sistemlerinin standardizasyonunu temin etmek üzere oluşturulmuştur. Önemi artmakta olan bir diğer çevre standardı ise EMAS’tır (The European Eco Management and Audit Scheme).ISO 14001 standardı, yayımlanması ile birlikte, yerel yönetimlerden, veya önemli müşteriler tarafından talep edilir duruma gelmiştir.
Her geçen gün daha da küçülen dünyamızın kaynaklarının sonsuz olmadığı, ürün ve faaliyetlerin çevre etkilerinin yerel ve bölgesel kalmayıp, global olduğu artık tüm dünyada kabul edilmiştir. Bu bilinç çevresel etkilerin yasal uygulamalardan ziyade piyasa kuvvetleri ile kontrol edilmesi ihtiyacını da beraberinde getirmiştir.
Artık global pazarda var olabilmek insana verilen değer ve saygıyla ölçülmektedir. Tarih boyunca insanlığın tüm uğraşı özünde yaşam kalitesini yükseltmek adına olmuş, bu uğraşın en güzel örneklerini de yüce milletimiz vermiştir. Bugün ki manada ilk standartlar Sultan II. Beyazıt Han zamanında hazırlanırken, Fatih Sultan Mehmet Han da o zamanın küçük yeşil cennet İstanbul’unda kazanılan çevreye verilen değeri ve insana duyulan saygıyı aşağıdaki vasiyetinde ibretle gözler önüne sermiştir.
“Ben ki İstanbul fatihi abd-i aciz (acil kul) Fatih sultan Mehmed, bizatihi alın terimde kazanmış olduğum akçelerimle satın aldığım, İstanbul'un Taşlık mevkiinde kain (bulunan) ve malumul hudut (sınırları bille) olan 136 bap dükkanımı aşağıdaki şartlar muvacehesinde vakfı sahih eylerim Söyle ki: Bahis edilen bu gayrı menkul atımdan elde olunacak nemalarla İstanbul'un her sokağına, ikişer kişi tayin eyledim. Bunlar ki, ellerindeki bir kap içerisinde kireç tozu ve kömür külü olduğu halde bu sokakları gezeler. Bu sokaklara tükürenlerin, tükrükleri üzerine bu tozu dökelerler ki, yevmiye 20 şer akçe alsunlar. ”
Bugünün tüketicisi beklenti ve ihtiyaçlarının en üst düzeyde karşılanmasının yanısıra, kendisine yaşadığı çevreye ve dünyasına değer verilmesini, saygı gösterilmesini talep etmekte ve piyasada bunu sorgulamaktadır. Bu gelişmeler kuruluşların çevre ile etkileşimlerini kontrol altında tutabilmelerini ve çevre icraat ve başarılarını sürekli iyileştirebilmelerini sağlayacak yönetim sistemlerine ihtiyaç bulunduğu gerçeğini ortaya çıkarmıştır.
ISO 14001 Standardının Gelişimi
-1973’de BS 7750 Standardı (Çevresel konuların kolay ve anlaşılır bir sistem üzerine kurulması için)
-1992’de ISO tarafından 14000 ailesi standartlarını geliştirmek için ISO/TC 207. Çevresel Yönetim Teknik Komitesi kurulmuştur.
-1994’de EN ISO 14001 standardı yayınlanmıştır.
-1997’de Revizyon yapılarak nihai halini almıştır.
ISO 14001 Standardının Bölümleri
1.Kapsam
2.Atıf Yapılan Standardlar
3.Tarifler
4.ÇYS nin Şartları ve Başlıca Unsurları
4.1 Genel Şartlar
4.2 Çevre Politikası
4.3 Planlama
4.3.1. Çevre Boyutları
4.3.2. Kanuni ve Diğer Şartlar
4.3.3. Amaç ve Hedefler
4.3.4. Çevre Yönetim Programı Veya Programları
4.4.Uygulama ve İşlem
4.4.1 Bünye (Yapı) ve Sorumluluk
4.4.2 Eğitim, Bilinç ve Ehliyet
4.4.3 İletişim
4.4.4 Çevre Yönetim Sistemi İle İlgili Belgeye Bağlama İşlemleri
4.4.5 Belge Kontrolü
4.4.6 İşlem Kontrolü
4.4.7 Acil Hal Hazırlığı ve Bu Hallerde Yapılması Gereken İşler
4.5. Kontrol Ve Düzeltici Faaliyet
4.5.1.İzleme ve Ölçme
4.5.2.Riayetsizlik, Düzeltici-Önleyici Faaliyet
4.5.3. Kayıt
4.5.4. ÇYS Denetimi
4.6.Yönetimce Yürütülen Gözden Geçirme
Bazı Önemli ISO 14000 Serisi Standartları:
ISO 14001 : 1997 Çevre Yönetim Sistemi-Özellikler ve Kullanım Kılavuzu ISO 14004 : 1997 Çevre Yönetimi - Çevre Yönetim Sistemleri- Prensipler, Sistemler ve Destekleyici Teknikler İçin Genel Kılavuz EN ISO 19011: 2000 Kalite ve Çevre Tetkiki İçin Kılavuz ISO 14020: Çevre Etiketleri ve Beyanları-Genel Prensipler ISO 14031 : 2002 Çevre Yönetimi-Çevre Performans Değerlendirmesi-Kılavuz ISO 14040 : 1998 Çevre Yönetimi - Hayat Boyu Değerlendirme Genel Prensipler ve Uygulamalar
ISO 14001 ile İlgili Bazı Tanımlar
Sürekli Gelişme: Kuruluşun, çevre politikasına uygun olarak genel çevre icraatında gelişmeler sağlamak çin kuruluş çevre yönetim sisteminin sürekli olarak iyileştirilmesidir.
Çevre: Bir kuruluşun faaliyetlerini içinde yürüttüğü, hava, su , toprak, tabii kaynaklar, bitki topluluğu (flora) hayvan topluluğu (fauna), insanlar ve bunlar arasındaki ilişkileri içinde alan ortamdır.
Çevre Boyutu: Kuruluşun, faaliyetlerinin, ürünlerinin veya hizmetlerinin çevre ile etkileşime giren unsurlarıdır.
Çevre Etkisi: Çevrede, kısmen veya tamamen kuruluşun faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan, olumlu veya olumsuz her türlü değişikliktir.
Çevre Politikası: Kuruluşun, genel çevre icraatı ile ilgili niyet ve prensiplerini açıklamak,faaliyet, çevre amaç ve hedeflerle çerçeve teşkil etmek üzere yaptığı beyandır.
Kirlenmenin Önlenmesi: Kirlenmeyi önlemek, azaltmak veya kontrol altında tutmak amacıyla yeniden devreye sokmayı, başka işleme tabi tutmayı, işlemde değişiklik yapmayı, kontrol mekanizmalarını, kaynakların etkin kullanımını, malzeme ikamesini içine alabilen her türlü işlem ve uygulamaya başvurulması, malzeme veya ürün kullanılmasıdır.
Sürdürülebilir Kalkınma:Kısaca, mevcut ihtiyaçları gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmelerine engel olmadan karşılayarak kalkınmaktır.
Hayat Boyu Değerlendirme: Bir mal ve hizmet sisteminde belirli bir malzeme ve enerjiden elde edilen mal ve hizmetlerle bu sistemin hayat dönemince ortaya çıkan ve doğrudan doğruya sisteme atfedilebilen çevre etkilerine ait bilgilerin toplanması ve gözden geçirilmesiyle ilgili bir usuller dizisidir.
ISO 14001 Standard Prensipleri
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi Standartları beş ana standarttan oluşmaktadır.
Yükümlülük Altına Girme ve Politika: Kuruluş çevre politikasını tayin etmeli ve çevre yönetim sistemine bağlılık haahhüdünde bulunmalıdır.
Planlama: Kuruluş faaliyet, ürün ve hizmetlerinin çevre boyutlarını belirlemeli, bunların önemli olanlarını seçmelidir. Taahhütlerini gerçekleştirmek için amaç ve hedefler tespit etmeli, bu amaç ve hedeflere ulaşmak için gerçekleştireceği faaliyetleri programlamalıdır.
Uygulama ve İşlem: Kuruluş, çevre politikasını gerçekleştirmek, amaç ve hedeflerine ulaşabilmek maksadıyla etkin bir uygulamada bulunabilmek için gerekli yetenek ve imkanlarla birlikte bir destek mekanizması geliştirmelidir.
Kontrol ve Düzeltici Faaliyet: Kuruluş, çevre icraatını ve bu icraattaki başarı derecesini ölçmeli, izleyip değerlendirmelidir.
Gözden Geçirme ve Geliştirme: Kuruluş, genel çevre icraatını ve bu icraattaki genel başarı derecesini geliştirmek amacıyla, çevre yönetim sistemini gözden geçirmeli ve sürekli olarak geliştirmelidir.
Neden ISO 14001?
Çevre Yönetim Sistemi tüm dünyada ISO 14001 standardı ile bilinmektedir ve ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi Standardından sonra Uluslararası kuruluşlarda tanınması ve uygulanması çok hızlı olmuştur.
ÇYS nin kuruluşlarda geliştirilmesinin amacı;
Ulusal ve/veya uluslararası mevzuatlara uyumun artırılması
Çevresel performansın artırılması
Market Stratejileri:
* Uluslar arası rekabette avantaj sağlaması
* Firma itibar ve Pazar payının artırılması
Maliyet kontrolünün geliştirilmesiyle masrafların azaltılması ve verimliliğin artırılması
Acil durumlara (deprem,yangın, sel vb.) ve kazalara karşı hazırlıklı bulunarak mesuliyetle sonuçlanan kaza vb. olayların azaltılması
Kirliliğin kaynaktan başlayarak kontrol altına alınması ve azaltılması
Girdi malzemeleri ve enerji tasarrufu sağlanması
İzin ve yetki belgelerinin alınmasının kolaylaştırılması
ISO 14001 tüm dünyaca bilinen ve kullanılan ortak bir dil olduğundan global pazarda kabul edilirliğin sağlanması şeklinde özetlenebilir.